ئەگەر چی بەرپرسانی حکومەتی هەرێم بڕیارەکەی دادگای فیدراڵیی سەبارەت بە نەوتی هەرێم ڕەت دەکەنەوە، بەڵام بەپێی دەستوور بڕیاری دادگای فیدراڵیی ڕەت ناکرێتەوە و هەرێم دەبێت لەگەڵ بەغدا ڕێکبکەوێت، یان کێشەکە لە دادگایەکی نێودەوڵەتیی یەکلایی بکەنەوە.
هەرێمی كوردستان لە ساڵی ٢٠١٤ـەوە لەژێر ناوى ئابووریى سەربەخۆ لەڕێگاى بۆرییەوە نەوتى هەرێم ڕەوانەی بەندەری جەیهان لە توركیا دەكات و دەیفرۆشێت، بۆ ئەوەش گرێبەستی ٥٠ ساڵەی لەگەڵ دەوڵەتی تورک واژۆ کردووە.
لە ڕۆژى ١٥ ى شوباتی ئەمساڵ، دادگاى فیدڕاڵى عێراق لە میانى کۆبونەوەى لەبارەى فرۆشتنى نەوتى هەرێم بڕیاریدا، کە فرۆشتنى نه‌وتى هه‌رێمى کوردستان به سه‌ربه‌خۆ نایاسایی و نادەستورییە.
نێچیرڤان بارزانى سەرۆکى هەرێمی كوردستان لە كاردانەوەى بڕیارەکەى دادگاى فیدڕاڵى ڕاگەیەندراوێکى بڵاوکردەوە و تێیدا ئەو بڕیارەى ڕەتكردەوە و بە نادەستووریی زانی و جەختی لەوەشکردەوە، ئەو بڕیارە لەسەر ئەرزی واقیع قابیلی جێبەجێكردن نابێت.
هەروەها، لە ڕۆژی ٢٠ ی شوباتدا مەسرور بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان لە میانەی بەڕێوەچونی کۆنفرانسی ئاسایشی میونخ رایگەیاند، بڕیاری دادگای باڵای فیدڕاڵیی دەربارەی نەوت و گاز بەلای هەرێمی کوردستانەوە قبوڵکراو نییە.
لە مانگی نیساندا، شاندێکی حکومەتی هەرێمی کوردستان سەردانی بەغدایان کرد و بۆ گفتوگۆکردن لەسەر بڕیارەکە، بەڵام نەگەیشتنە ئەنجام.
ڕۆژی ٧ی ئایار، ئیحسان عەبدولجەبار، وەزیری نەوتی عێراق ڕایگەیاند، زیاتر لە ٧٥ رۆژ لە گفتوگۆ و دەستپێشخەریی و هەوڵ و نەرمی نواندنی بەغدا لەگەڵ هەرێمی كوردستان، نەگەیشتە هیچ ئەنجامێك، جەختیشیکردەوە”بڕیاری دادگای فیدراڵی وەكو خۆی جێبەجێ دەكەین”.
ڕۆژی ١١ی ئایار، مەسرور بارزانی وەڵامی دایەوە و وتی: ئه‌و بڕیاره په‌سند نییه، چونكه نایاسایی و ناده‌ستووریه، به‌ڵام ئێمه ئاماده‌ین بگه‌ینه ڕێككه‌وتنێك له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌ستوور.
وەزارەتی نەوتی عێراق لە ڕۆژى ١٢ی ئایار جارێکی دیکە ڕاگەیەندراوێکى لەبارەی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمی کوردستان بڵاوکردەوە، کە تێیدا هاتبوو، هەر هەرێمێک سەربەخۆ گرێبەستی نەوتی لەگەڵ کۆمپانیا جیهانییەکان بکات بۆ هەناردەکردنی نەوت و غاز ئەوا پێچەوانەی دەستوورە، چونکە هەرێمەکان مافی ئەوەیان نییە تاکلایەنە گرێبەست لەگەڵ کۆمپانیا جیهانییەکاندا بکەن.
هەرێم کەمال ئاغا، ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە فراکسیۆنی یەنەکە لەبارەى چۆنیەتى گرێبەستە نەوتییەکانى هەرێم و وڵاتانى دیکەوە بە ڕۆژنیوزی وت: گرێبەستە نەوتییەکانى هەرێمى کوردستان هێندەى وڵاتانى دراوسێ سودیان لێ بینیوە، هێندە نەبووەتە هۆى باشترکردنى ژیان و گوزەرانى هاوڵاتیانى هەرێمى کوردستان، چونکە داهاتەکەى نەخراوەتە خزمەتى دانیشتوانى ناوچەکە.
بەپێی ماددەی ٩٢، ٩٣ و ٩٤ی دەستوورى عێراق بڕیارەكانی دادگای فیدراڵی یەكلاكەرەوەیە و دەبێت هەموو دەسەڵاتەكان پێوەی پابەندبن، ناشتواندرێت تانەی لێبدرێت.
هەرێمی کەمال ئاغاش دەڵێت: بڕیارەکانى دادگاى فیدڕاڵى، سەبارەت بە گرێبەستە نەوتییەکانى هەرێمى کوردستان ناتوانرێت ڕەتبکرێتەوە.
بە بۆچوونی ئەو پەرلەمانتارە، باشترین چارەسەر ئەوەیە لەئێستادا لایەنە سیاسییەکانى هەرێمى کوردستان، لەبارەى دۆسیەى نەوت و غاز لەگەڵ بەغدا ڕێببکەون لەوبارەوە و بگەنە چارەسەرێکى بنەڕەتى.
دوێنێ، عه‌بدولجه‌بار عه‌زیز حه‌سه‌ن، سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی دادوەریی هەرێمی کوردستان لە ڕاگەیەندراوێکدا جەختیکردەوە”مامه‌ڵه‌كردنی حكومه‌تی هه‌رێم له باره‌ی دۆسیه‌ی نه‌وت و پڕۆسه‌ی به‌رهه‌مهێنانی نه‌وت و گاز له‌گه‌ڵ ده‌ستوری عێراق یه‌كده‌گرێته‌وه و ناکۆک نییە”.
بەپێی ماددەی ١١١ی دەستووری عێراق، نەوت و گاز موڵکی هەموو گەلی عێراقە لە هەموو هەرێم و پارێزگاکان.
هەروەها لە ماددەی ١١٢ی دەستووردا ، کە لە دوو بڕگە پێکدێت، هاتووە:
یەکەم: حکومەتی فیدراڵی لەگەڵ حکومەتەکانی هەرێم و پارێزگاکان، بەرهەمی کێڵگەکانی نەوت و غاز بەڕێوەدەبات.
دووەم: حکومەتی فیدراڵ و حکومەتی هەرێم و پارێزگا بەرهەمهێنەرەکان، پێکەوە سیاسەت و ستراتیژی پێویست بۆ پەرەپێدانی سامانی نەوت و گاز دابڕێژن.
هەر لەو بارەیەوە، کاروان نازم، پسپۆڕى یاسایی بە ڕۆژنیوزى وت: لەڕووی یاساییەوە بریارەکەی دادگای فیدراڵی بڕیارێکى کۆتایییە وەزارەتى نەوت وەک دەسەڵاتی جێبەجێکردن دەتوانێت لەڕێگاى لایەنى پەیوەندیدارەوە تا بەکارهێنانی هێز بڕوات بۆ جێبەجێکردنی.
لەئێستادا وەزارەتی نەوتی عێراق نامەیەکى ئاڕاستەی ئەو کۆمپانیایانەی بوارى نەوت کردووە، کە لە هەرێم کاردەکەن، گرێبەستی هەمیشەیی لەگەڵ وەزارەتی نەوتی عێراق بكەن بە پێی مەرج و ڕێكارەكانی كۆمپانیای بە بازاڕكردنی نەوتی عێراق (سۆمۆ).
کێشەی داهاتی نەوت و گرێبەستە نەوتییەکان لەنێوان حکومەتی هەرێم و عێراقدا، تا دێت قوڵتر دەبێتەوە و بە ڕێگای ڕاگەیەندرا و لێدوانە ڕۆژنامەنووسییەکانەوە هەردوولا وەڵامی یەکتر دەدەنەوە.
وەزارەتی نەوتی عێراق ڕایگەیاندووە، حکومەتی فیدراڵ مافی سەرپەرشتیکردنی ئەو کێڵگانەی هەیە، کە لە داهاتوودا لە هەرێمەکان دەدۆزرێنەوە.
لە وەڵامدا، سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی دادوه‌ریی هه‌رێم ڕایگەیاند”ئه‌و كێڵگه نه‌وتییانه‌ی له دوای ساڵی ٢٠٠٥ له هه‌رێمی كوردستان دامه‌زراون، پێویسته له‌ژێر به‌رپرسیارێتی هه‌رێمی كوردستان بن، له‌به‌رئه‌وه‌ی ده‌قی ده‌ستوور ئاماژه‌ی ته‌نها به كێڵگه نه‌وتییه‌كانی ئێستا واته ئه‌وكات كردووه، كه به‌ر له ساڵی ٢٠٠٥هه‌بووه، به‌ڵام كێڵگه نه‌وتییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان دوای ساڵی ٢٠٠٥ كاریان له‌سه‌ر كراوه، بۆیه له‌سه‌ر بنه‌مای یاسای نه‌وت و گازی هه‌رێمی كوردستان ژماره ٢٢ی ساڵی ٢٠٠٧، كه پشتی به ده‌ستووری عێراق به‌ستووه، هه‌رێمی كوردستان ئیداره‌ی ئه‌و كێڵگانه ده‌دات و یاساكه له‌گه‌ڵ ده‌ستوری عێراق هیچ ناكۆكییه‌كی تێدا نییه”.
بە بۆچوونی کاروان نازم، بۆ چارەسەرکردنى کێشەکان دەکرێت حکومەتی هەرێم لەڕێگاى خۆگونجاندن لەگەڵ بڕیاری دادگا گرێبەستەکان هەموار یان هەڵبوەشێنێتەوە یان ئەوەتا کێشەکە بچێتە داداگاى نێودەوڵەتىی، کە لەشارى لەندەنە و پێشتریش هەرێم لەو دادگایە دۆسیەیەکى، بە دانا غاز دۆڕاند.
کاروان نازم، ئەوەشى خستەڕوو، ناوەڕۆکى زۆربەى گرێبەستە نەوتیەکان ئەوەى تێدایە، کە لەکاتی دروستبوونی کێشە لەسەر گرێبەستە نەوتییەکان ئەوا دەتوانرێت ئەو دۆسییەیە لەڕێگەى دادگاى نێودەوڵەتیی یەکلا بکرێتەوە.
لە هەرێمى کوردستان ٥٧ بلۆکى نەوت و گاز هەیە ٢٨ کۆمپانیا کاری تێدا دەکەن، بەجۆرێک لە سنوورى هەولێر و ١٢ کۆمپانیاى هەشت وڵاتى جیاوازى بیانى و کۆمپانیایەکى خۆماڵیی کاری تێدا دەکەن و لە سلێمانى، هەڵەبجە و گەرمیان ١٥ کۆمپانیاى نۆ وڵاتى بیانیی کار لەو کێڵگە غازیى و نەوتیانەدا دەکەن.
ئ.م
