بنکە سەربازییەکانى تورکیا لە هەرێم بۆ هێرشکردنە سەر هاوڵاتیان و کوردستان بەکاردەهێندرێن

لە ساڵى ١٩٩١ ەوەتا ئێستا دەوڵەتى داگیرکەرى تورک زیاتر لە ٦٦ بنکە و بارەگاى سەربازیی و سیخوڕیى لەناو هەرێمى کوردستاندا دروستکردووە، کە لەو بنکە سەربازییانەوە هێرش دەکرێتە سەر هاوڵاتیان و خاکى هەرێمى کوردستان.

دەوڵەتى داگیرکەرى تورک لە ساڵى ١٩٨٣وە بەشێوازى جۆراوجۆر هێرشدەکاتە سەر هاوڵاتیانى باشورى کوردستان و لە ساڵى ١٩٩١ یشەوە تا ئێستا بەهاوکارى بەرپرسانى حکومەتى هەرێم زیاتر لە ٦٦ بنکە و بارەگاى سەربازیی و سیخوڕییان لە ناوچە جیاوازەکانى هەرێمى کوردستان دروستکردووە.

بەپێى یاسا نێودەوڵەتییەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، تا کاتێک وڵاتێک ڕەزامەند نەبێت، ئەوا وڵاتێکی دیکە ناتوانێت لە خاکی ئەودا بارەگای سەربازیی بکاتەوە، بەڵام لەکاتێکدا پەرلەمانی هەرێمی کوردستان بڕیاری هەیە بۆ دەرکردنی سوپای تورک، کەچی ژمارەی بنکە سەربازییەکانی دەوڵەتی تورک ڕۆژ بە ڕۆژ لە هەرێمی کوردستان زیاتر دەبن.

یەکەمین بارەگای سەربازیی تورک لە شارەدێی سەلاحەدین (پیرمام) لە ساڵی ١٩٩١یەوە دامەزرا، کە دەکەوێتە دوورى ٢٥ کیلۆمەتر لە شارى هەولێر و بنەماڵەی بارزانی لە بەشێکی ئەو شارەدێیە و هاوینەهەواری (سەری ڕەش) نیشتەجێن.

پاش ئەوەى دەوڵەتى داگیرکەرى تورک بارەگاى لە سەلاحەدین کردەوە، دواتر لە هەریەکە لە ناوچەکانى هەولێر، زاخۆ، سلێمانی، دهۆک، دیانا، باتوفا، بامەڕنێ، ئامێدی و کانی ماسی بنکەى سەربازى دروستکرد و یەکە سەربازییەکانى بەناوی هێزی ئاشیپارێز تێدا جێگیرکرد.

لە ٣١ ساڵی ڕابردوودا بەشێک لەو بارەگا سەربازییانەی دەوڵەتى داگیرکەرى تورک لە خاکى هەرێمى کوردستان دروستیکردوون بەمشێوەیەن:

بارەگای سەربازیی باتوفا

بارەگای سەربازیی کانیماسی (گردی باروخ).

بارەگای سەربازیی و فڕۆکەوانیی بامەڕنێ

بارەگای سەربازیی سەرسەنگ

بارەگای سەربازیی بێگۆڤا (گردی بیێ)

بارەگای سەربازیی گەلیی زاخۆ

بارەگای سەربازیی سیرێ (شیلادزێ)

بارەگای سەربازیی سیرێ (شیرت)

بارەگای سەربازیی کوپک

بارەگای سەربازیی قمریی بەرواری

بارەگای سەربازیی کۆخێ سپی

بارەگای سەربازیی دەریی داوەتیا

بارەگای سەربازیی چیای سەرزێری

بارەگای سەربازیی زێلکان، کە دەکەوێتە بناری چیای مەقلوب

بارەگای سەربازیی باشیکا (لە باشوری ڕۆژهەڵاتی موسڵ).

لەو ژمارە بنکە سەربازییەدا زیاتر لە پێنج هەزار سەربازى دەوڵەتى داگیرکەرى تورک جێگیرکراون، کە زۆربەیان یەکەى تایبەتى سوپای ئەو وڵاتەن، لە بەتایبەت ئەوانەى، کە لە بارەگای کانی ماسی هەن و لە بارەگای بامەڕنێش چەکی قورس و کەرەستەی سەربازیی و فڕۆکەخانەی سەربازیی هەن.

لەو بارەگایانەدا هێزەکانی پێشمەرگەی سەر بە پەدەکە پەروەردە کراون، بەگوێرەی سەرچاوە تورکییەکان ئەحمەد داودئوغڵوو، سەرۆک وەزیرانی ئەوکاتى تورکیا لە ساڵی ٢٠١٥دا سەردانی بارەگای سەربازیی دیانای کردووە و چاودێریی مەشق و ڕاهێنانی پێشمەرگەکانی پەدەکەی دەکرد.

ژمارەیەک ناوەندی میتی تورک لە خاکی باشوری کوردستان دامەزراون، کە زۆربەیان لە دهۆکن، لە شارۆچکەی باتوفای سەربە زاخۆ، لە زاخۆ خۆی و لە ناوەندی دهۆک ناوەندی میتی تورک هەیە.

ئەو هێز و بارەگایانەى سوپاى دەوڵەتى تورک بەردەوام هێرشیان کردووەتە سەر هاوڵاتیانى باشورى کوردستان، لەدواین هێرشیشدا لە ڕۆژی ٢١ی ئایار دەوڵەتى داگیرکەرى تورک لە ڕێگەى فڕۆکەى بێفڕۆکەوانەوە دوو هێرشى بۆسەر ئاغجەلەر لە سنوورى چەمچەماڵ و کامپى شەهید ڕۆستەم جودى لە مەخمور ئەنجامدا و بەهۆیەوە پێنج کەس لە ئاغجەلەر و گەنجێکیش لە کامپی مەخمور شەهیدبوون.

بەپێی ئاماری ناوەندی ڕاگەیاندن و چاپەمەنیی هەپەگە، دەوڵەتی تورک دەیەوێت پێنج بارەگاى سەربازیی نوێ لە ناوچەکانى چیای ڕەش، ئەشكەفتا برینداران، ئارس فارس، وەرخەلێ و كوڕەژارۆ دروست بکات.

بارەگا سەربازییەکانى سوپاى تورکیا لەسەر سنوورەکانى ڕۆژهەڵاتى کوردستان تا ڕۆژئاواى کوردستان درێژبوونەتەوە، چاودێرانى سیاسى و شارەزایانى سەربازى ئاماژە بەوەدەکەن، کە تورکیا دەیەوێت لەو ڕێگەیەوە ناوچەیەکى داگیرکراو بۆخۆى دروستبکات و دەستکەوتەکانى گەلى کورد لەناو ببات.

بە پێى سەرچاوە سەربازییەکان، لە بارەگاى سەربازى بامەڕنێ، کە دەکەوێتە دوورى ٤٠ کیلۆمەتر لە سنوورى باکوورى کوردستان فڕۆکەخانەی سەربازی هەیە و هەروەها، تورکیا سیستمی ئەلیکترۆنی لەم سەربازگەیە دامەزراندووە و لە هەمانکاتیشدا ٦٠ تانک و یەکینەی قەڵغان و نزیکەی ٢ هەزار سەرباز بوونیان هەیە.

بڕیاربوو لە ساڵی ١٩٩٢ تورکیا فڕۆکەخانەی سەربازیی هەریر نۆژەن بکاتەوە، کە دەکەوێتە دەشتی (هەریر)ی سەربە هەولێر، بەڵام لە ٢٠٠٣ دا  پەرلەمانی هەرێم بڕیاریدا، کە فڕۆکەخانەکە دابخرێت، بەڵام پەدەکە دژی ئەو بڕیارە وەستایەوە و لە ئەنجامدا فڕۆکەخانەکە دانەخرا، لەلایەکی دیکەوە کەمپەینی واژۆکۆکردن پێکهات لە باشوری کوردستان بۆ داخستنی ئەو فڕۆکەخانەیە، بەڵام پەدەکە دیسان ڕێگای بەمە نەدا و هاوکات داواشی لە تورکیا کرد کە فڕۆکەخانەی دیکە لە خاکی باشوری کوردستاندا دروست بکات، ئەو داواکارییە لە ساڵی ٢٠١٤دا بۆ یەکەم جار لەلایەن وتەبێژی حکومەتی هەرێمی کوردستانەوە ڕاگەیەندرا.

لە ساڵى ٢٠٠٥دا پەرلەمانى هەرێمى کوردستان بڕیاریدا، کە بارەگاکانى دەوڵەتى تورک لە هەرێمى کوردستان دابخرێن، لە بڕیارەکەدا هاتبوو، کە نابێت هیچ هێزێکى بیانى لە هەرێمى کوردستان بوونى هەبێت، بەڵام ئەم بڕیارە بەهیچ شێوەیەک جێبەجێ نەرکرا.

شاخەوان ڕەئوف بەگ، سەرۆکی لیژنەی ئاسایش و ناوخۆی پەرلەمانی هەرێمی کوردستان ڕایگەیاند، لە چەند ڕۆژی داهاتوودا وەک لیژنەی ئاسایش و ناوخۆ، لەسەر بۆردوومانەکانی تورکیا کۆبوونەوە دەکەن و بەدواداچوونی جدیی بۆ ئەو بابەتە دەکەن و داواکاریشین حکومەتی هەرێم و ناوەند هەڵوێستیان لەوبارەوە هەبێت.

حکومەتى عێراق، لە ساڵى ٢٠١٨ دا بڕیاریدا، کە لیژنەیەک پێکبهێنێت و لە ڕێگاى ئەو لیژنەیەوە دەستدرێژییەکانى سوپاى تورک لە سنورەکانى باشورى کوردستان دیارى بکرێت، دواتر ئەو لیژنەیە ڕاپۆرتێک ئامادە بکەن و پێشکەشى نەتەوە یەکگرتووکانى بکەن، بەڵام ئەو بڕیارەش هەتا ئێستا جێبەجێ نەکراوە.

لە ڕۆژى ٢٢ ى ئەم مانگەدا جەواد ئەلبۆلانی، ئەندامی لیژنەی ئاسایش و بەرگریی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ڕایگەیاند: عێراق بووەتە گۆڕەپانی یەكلاییكردنەوەی حسابەكانی ناوچەكە، توركیا بەهۆی بەردەوامیی بۆردوومانكردنی خەڵكی مەدەنیی و بەردەوامیی لەشكركێشییە سەربازییەكانی، سەروەریی عێراقی شکاندووە و بۆ ئەو مەبەستەش لە چەند ڕۆژی داهاتوودا لیژنەكە كۆبوونەوەی تایبەت بۆ تاوتوێكردنی دۆسیەی لە شكركێشییەکانی توركیا ئەنجام دەدات.

لە ڕۆژى ٢٠ ى ئەم مانگەدا گۆڤاری ناشیۆناڵ ئینترێست-ی ئەمریکی بڵاویکردەوە، تورکیا داوای فڕۆکەی F-16 ی زیاترى لە ئەمریکا کردووە، لەکاتێکدا ئەو چەکانە بۆ لێدان و بەئامانجگرتنی جووتیار و گوندنشینانی کورد و ئێزیدییەکانی شەنگال بەکاردەهێنێت.

ئ.م