KURDÎ
العربية
ئەرشیف
سێ شه‌ممه‌, كانونی دووه‌م 26, 2021
  •  
  • كوردستان
  • ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست
  • جيهان
  • ژن ‌
  • کۆمه‌ڵایه‌تى
  • ئابووری
  • کلتوور و هونه‌ر
  • ژینگه‌
  • چاوپێکه‌وتن
  • دیكه‌
    • وتار
    • چاوپێکەوتن
    • دۆسیە
    • ڤیدیۆ
    • وێنە
  • كۆی بابەتەكان
بەردەست نییە
هەموویان پیشان بدە
  •  
  • كوردستان
  • ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست
  • جيهان
  • ژن ‌
  • کۆمه‌ڵایه‌تى
  • ئابووری
  • کلتوور و هونه‌ر
  • ژینگه‌
  • چاوپێکه‌وتن
  • دیكه‌
    • وتار
    • چاوپێکەوتن
    • دۆسیە
    • ڤیدیۆ
    • وێنە
  • كۆی بابەتەكان
بەردەست نییە
هەموویان پیشان بدە

سلێمانی.. شاری جوانیی و ئەدەب

  Roj News
27/02/2020 - 9:16:02 pm
لەناو كوردستان
0 0
A A
سلێمانی.. شاری جوانیی و ئەدەب
FacebookTwitterEmailTelegramWhatsappPinterest

پێنجشەممە, 14 نوف 2019 – 07:23  ڕۆژنیوز – سلێمانی

https://youtu.be/PZcn0LRH-GE=

مێژووی دروستبوونی شاری سلێمانی زۆر کۆن نییە و  بۆ ١٤ ی مانگی ١١ی ساڵی ١٧٨٤ دەگەڕێتەوە، کاتێک لەلایەن ئیبراھیم پاشای بابانەوە دروستکراوە و بە پێی هەندێک لە سەرچاوەکان ناوی سلێمانی بە ناوی سڵێمان پاشای باوکییەوە ناوناوە، ئەمڕۆش ٢٣٥ساڵ بەسەر بنیادنانی ئەم شارەدا تێدەپەڕێت.

مێژووی دروستبوونی شاری سلێمانی

پێش ئه‌وه‌ی بنه‌ماڵه‌ی بابانییه‌كان بیر له‌ دروستكردنی شاری سلێمانی بكه‌نه‌وه‌، ئیماره‌ته‌كه‌یان له‌ گوندی (قه‌ڵاچوالان) بوو، له‌گه‌ڵ به‌رفراوانبوونی ئیماره‌ته‌كه‌ جموجوڵی ئاوه‌دانكردنه‌وه‌و بنیاتنانی شارستانی له‌ ناوچه‌كه‌دا ده‌ستیپێكرد، له‌ سه‌رده‌می فه‌رمانڕه‌وایی باباندا ململانێ و توندوتیژی له‌نێوان فارسه‌كان و عوسمانییه‌كاندا هه‌بوو، شوێنی جوگرافیای قه‌ڵاچوالان-یش له‌به‌ر نزیكی له‌ سنووری ئێرانه‌وه‌ بووە بەشوێنێك  کە مه‌ترسی شه‌ڕو پێكدادانی نێوان له‌شكری فارس و عوسمانییه‌كانی لەسەر بووە، بۆیه‌ هه‌ریه‌كه‌ له‌ “نادر شاو سوڵتان مه‌حمودی یه‌كه‌م” له‌هه‌وڵی ئه‌وه‌دا بوون ئیماره‌تی بابان به‌لای خۆیاندا رابكێشن.

شیعرێکی شێخ ڕەزا سەلمێنەری ئەو ڕاستییە کە سلێمانی بەردەوام لەژێر هەڕەشەی دوژمانندایە، بەڵام خەلکەکی سوخرەکێشی قبول نەکردووە، شێخ لە شیعرەکەدا دەڵێت:

لە بیرم دێ سولەیمانی کە دارولمولکی بابان بوو

نە مەحکوومی عەجەم، نە سوخرەکێشی ئالی عوسمان بوو

ئەم شارە، یەکێک بووە لەو شارانەی کە خەڵکەکەی وێڕای بیر و باوەڕی جیاواز و بوونی گەلێک پێکهاتە ئایینی، مەڵبەندی شۆڕش و تێکۆشان بووە و هیچ کات چۆکیان بۆ داگیرکەران و دەوڵەتانی دراوسێ دانەداوە، هاوکات پێگەی خەباتی سیاسی زۆرێک لە بزوتنەوە سیاسییەکان بووە.

كێشمه‌كێشی ناوخۆیش له‌نێو بنه‌ماڵه‌ی بابانییه‌كان و میرنشینە كوردییه‌كاندا بۆ كورسی و ده‌سه‌ڵات ئه‌وه‌نده‌ی دیكه‌ مه‌ترسی له‌سه‌ر ناوچه‌كه‌ دروستكردووە، ئه‌مه‌ش وایكرد مه‌حمود پاشای بابان ساڵی ١٧٨١ی زاینی بیری له‌وه‌ كرده‌وه‌ ناوه‌ندی به‌ڕێوه‌بردنی سیاسی له‌ قه‌ڵاچوالانه‌وه‌ بگوازێته‌وه‌ بۆ شوێنێكیتر، بۆیه‌ سه‌رای حكومه‌تی له‌نزیك گوندی مه‌ڵكه‌ندی دروستكرد، دواتر ئیبراهیم پاشای بابان له‌ ساڵی ١٧٨١دا فه‌رمانڕه‌وایی ئیماره‌ته‌كه‌ی گرته‌ئه‌ستۆو ده‌ستیكرد به‌ دروستكردنی شاری سلێمانی تا له‌ ساڵی ١٧٨٤دا له‌ دروستكردنی شاری سلێمانی كۆتایی هات، له‌هه‌مان ساڵدا بابانییه‌كان پایته‌ختی ئیماره‌ته‌كه‌یان گواسته‌وه‌ سلێمانی.

پێگەی جوگرافی شارەکە و کەشوهەواکەی

شاری سلێمانی کە لە باشوری کوردستاندایە، ده‌كه‌وێته‌ نێوان هێڵی پانی٣٤-٣٦ پله‌ له‌سه‌ر هێڵی كه‌مه‌رو هێڵی درێژی ٤٥-٤٦ پله‌ له‌ ڕۆژهه‌ڵاتی هێڵی گرینویجی گۆی زه‌وییه‌وه‌، واته‌ ده‌كه‌وێته‌ باشوری رۆژئاوای كیشوه‌ری ئاسیاو باكوری خۆرهه‌ڵاتی كوردستانی عیراقه‌وه‌.

سلێمانی له‌ باكوری خۆهه‌ڵاته‌وه‌ به‌ زنجیره‌ شاخی ئه‌زمڕ، گۆیژه‌ و قه‌یوان ده‌وره‌دراوه‌، له‌ باشووره‌وه‌ چیای به‌رانان و له‌ ڕۆژهه‌ڵاتیشه‌وه‌ ده‌شتی شاره‌زوور ده‌ستپێده‌كات و له‌ ڕۆژئاواشه‌وه‌ چەندین گرد گه‌مارۆی داوه‌، شاره‌كه‌ش (٨٥٣م) له‌ ئاستی ڕووی ده‌ریاوه‌ به‌رزه‌و ئاووهه‌واكه‌ی به‌ ده‌ریای ناوه‌ڕاسته‌وه‌ كاریگه‌ره‌و له‌ زستاندا ساردو باراناوییه‌و هاوینیشی وشك و گه‌رم و بێبارانه‌، جیاوازییه‌كی زۆریش له‌نێوان پله‌كانی گه‌رمای شه‌و رۆژو وه‌رزه‌كانی ساڵیدا به‌دی ده‌كرێت.

هه‌ر له‌ناوشاری‌ سلێمانی‌ دا به‌رزی ونزمی‌ و گردۆڵكه‌ی‌ زۆر هه‌ن، لەوانە هه‌واره‌ به‌رزه‌، گردی‌ عەلی ناجی‌، گردی‌ گه‌ره‌كی‌ ئه‌ندازیاران، گردی‌ سه‌رچنار وه‌گرده‌كانیتر به‌شوێنی‌ به‌رز داده‌نرێن، به‌ڵام سلیمانی‌ كۆن وه‌ک ده‌رگەزین وچوارباخ و كانێسكان و سه‌رچنار و سه‌رشه‌قام تا به‌ره‌و خوار و چه‌می‌ تانجه‌رۆ و قلیاسان نموونه‌ی‌ ناوچه‌ نزمه‌كانی‌ سلێمانین.

بەپێی ڕۆژنامەی ژین لە ساڵی ١٩٥٥ ژمارەی دانیشتوانەکەی ٦٠ ھەزار کەس بووە و ئێستا بە پێی وتەی مەحمود عوسمان بەڕێوەبەری گشتی ئاماری سلێمانی، ئاماری دانیشتوانی ناوەندی سلێمانی بریتییە لە ٩٨٩هەزار و ٧٩٤ کەس.

سلێمانی بە هاوینە هەوارەکانی سەرچنار، دوکان، سەرتەکی بەمۆ، ئەزمەڕ و قەرەداغ ناسراوە، کە جگە لەوانە خاوەنی دوو بەنداوی دوکان و دەربەندیخانە، هاوکات دوو مەزارگەی کاک ئەحمەدی شێخ و شێخ مەحمودی حەفیدی هەیە، کە لە ناو مزگەوتی گەورەی شارەکەدان و ڕۆژانەش سەدان کەس وەک شوێنێکی پیرۆز سەردانی دەکەن.

شوێنە مێژووییەکانی

سلێمانی لە گەڵ تەمەنی دروستبوونیدا، کۆمەڵێک گەڕەک و شوێنی گشتی  لە خۆ دەگرێت و ئێستاش وەک هێمایەکی دیاری ساڵانی ڕابردووی شارەکەیە، لەوانە مەڵکەنی، دەرگەزین، چوارباخ، گۆیژە و  چایخانەی شەعب، قەیسەری نەقیب، گەڕەکی جولەکەکەکان، هەروەها بەردەرکی سەرا، مزگەوتی گەورە و باخی گشتی بە شوێنە سەرەکی و دیارەکانی شاری سلێمانی هەژمار دەکرێن.

بەڵام ئەوەی کە لە سەر دەستی بابانییەکان تا ئەم ساڵانەی دوایی مابێتەوە خانەسووتاو ‘بازاڕی جگەرەکە’-ی ئێستا بوو، کە دوای ڕاپەڕین ئەویشان ڕووخاند و کرایە بازاڕێکی نوێ، بۆیە هیچ ئاسەواری بابانییەکان نەماوە.

سلێمانی لانکەی دەیان شاعیر و کەسایەتی دیار بووە

لە مێژووی شاری سلێمانیدا لە ڕووی ئەدەبیاتەوە تا ئاستێکی باش پێشکەوتوو بووە، دەیان شاعیری وەک نالی، سالم، کوردی و بێکەس و هەروەها چەندین کەسایەتی جۆربەجۆری تێدا هەڵکەوتووە.

جێگای ئاماژەیە لە ڕۆژی ٣١ی مانگی ڕابردوودا و لە ڕۆژی جیھانیی شارەکاندا، ڕێکخراوی یونسکۆ “٦٦” شاری جیھانی وەکو شاری داھێنەر دیاریکرد، کە لە نێوانیاندا شاری سلێمانی لە باشوری کوردستان وەک شارێکی داهێنەر لەبواری ئەدەب ناسێندرا.

بڕیارە ئەمڕۆش بە مەبەستی پیرۆزکردنی ٢٣٥ ساڵەی تەمەنی شاری سلێمانی، چەند چالاکییەک لە شارەکە ئەنجام بدرێت، لەوانە ڕێکخراوی کوردستان فۆتۆ و پێشانگایەکی پۆرترێت بۆ کەسایەتییە دیارەکانی شارەکە دەکاتەوە کە کاتژمێر ١ی پاشنیوەڕۆ لە سەرای سلێمانی بەڕێوە دەچێت، بە دروشمی سلێمانی شاری داهێنان و ئەدەبە کاتژمێر ٢ی پاشنیوەڕۆ لە گەلەری ئەمنەسوورەکە پێشانگایەکی فۆتۆ دەکرێتەوە.

س.ح

دواتر

قوباد تاڵەبانی: زیندان شوێنی ڕۆژنامەنووس و ڕەخنەگران نییە

پێشتر

“هێزە سیاسیەكان لە پرسی یەكگرتندا جدی نین”

بابەتی پەیوەندیدار

شاندێكی تەڤگەری ئازادیی سەردانی مەخمووریان کرد

شاندێكی تەڤگەری ئازادیی سەردانی مەخمووریان کرد

25 كانونی دووه‌م 2021
یادی سێ‌ ساڵەی شەهیدبوونی شەهید باشوور سۆران كرایەوە

یادی سێ‌ ساڵەی شەهیدبوونی شەهید باشوور سۆران كرایەوە

25 كانونی دووه‌م 2021

تەرمی سێ لە کۆڵبەرەكانی سنووری ڕۆژهەڵات و باکووری کوردستان دۆزرانەوە

ڕووداوێكی هاتوچۆ لە وەرتێ‌ چوار قوربانیی لێكەوتەوە

پادێ‌ هەڕەشەكانی دەوڵەتی تورك ڕەت دەكاتەوە

لە هەڵەبجە گردبوونەوە دژی داگیركارییەكانی دەوڵەتی تورك كرا

پێشتر
“هێزە سیاسیەكان لە پرسی یەكگرتندا جدی نین”

"هێزە سیاسیەكان لە پرسی یەكگرتندا جدی نین"

وەڵامێک بنووسە هەڵوەشاندنەوەی وەڵام

پۆستی ئەلکترۆنیکەت بڵاو ناکرێتەوە . خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *

زۆرترین خوێندراو

ئارێز عەبدوڵا

ئارێز عەبدوڵا: پارتی هێزی بردووە بۆ گەمارۆدانی پەکەکە و هاوکارییکردنی تورکیا

25 كانونی دووه‌م 2021

ئارێز عەبدوڵا ئەندامی سەرکردایەتی یەنەکە ڕایدەگەیەینێت، وەزیری بەرگری دەوڵەتی تورک هاتبوو لایەنەکان ڕازیبکات بۆ شەڕی پەکەکە، دەشڵێت: بردنی هێزی پارتی...

تۆمارکردنی سکاڵ دژی کونسوڵخانەی تورکیا

دژی کونسوڵخانەی تورکیا لە هەرێمی کوردستان سکاڵا تۆمار دەکرێت

25 كانونی دووه‌م 2021

دژی کونسوڵخانەی تورکیا لە هەرێمی کوردستان، هاوڵاتییەک لە دادگای لێکۆڵینەوەی چۆمان سکاڵا تۆمار دەکات و داوای قەرەبووی ئەو زیانانە دەکات،...

داعش بەرپرسیارێتی کوشتنی دوو ژنی لە حەسەکە گرتە ئەستۆ

داعش بەرپرسیارێتی کوشتنی دوو ژنی لە حەسەکە گرتە ئەستۆ

25 كانونی دووه‌م 2021

چەتەکانی داعش، کوشتنی هاوسەرۆکی ئەنجومەنی گەلی تل شەعیری سەربە حەسەکە و جێگرەکەیان لە ئەستۆ گرت. شەوی هەینی ڕابردوو، سەعیدە فەیسال...

نەجلا ئیسماعیل

ژنێکی دیکەی ئیزدی لە دەستی چەتەکانی داعش ڕزگاری بوو

25 كانونی دووه‌م 2021

ماڵی ئێزدییەکانی هەرێمی جزیرە لە ڕۆژئاوای کوردستان ڕایگەیاندوە، کە ژنێکی ئێزدی بە ناوی نەجلا ئیسماعیل لە دەستی چەتەکانی داعش هەڵهاتووە...

سێ پەرلەمانتارەکە و پارێزەرەکەیان

سێ پەرلەمانتار درانە دادگا

25 كانونی دووه‌م 2021

بەهۆی سکاڵای وەبەرهێنێکی گەرمیان، سێ پەرلەمانتاری فراکسێونی بزوتنەوەی گۆڕان لە پەرلەمانی هەرێمی کوردستان، بانگهێشتی دادگا کران و وتەیان لێوەرگیرا. دوای...

بەرزکردنەوەی هێمای فاشیزمی تورک

کەرکوک، هێماکانی فاشیزمی تورک کاردانەوەی کەرکوکییەکانی لێکەوتەوە

25 كانونی دووه‌م 2021

بەرەی تورکمانی بە فەرمانی دەوڵەتی تورک کار دەکات و ئاشتەوایی نەتەوەکانی ئەم شارە دەخاتە مەترسییەوە، "بەرەی تورکمانی نەک نوێنەرایەتی کەرکوک،...

  • ئێمە کێین؟
  • پەیوەندیکردن

ماڵپەر | هەموو مافێک بۆ ڕۆژنیوز پارێزراوە

بەردەست نییە
هەموویان پیشان بدە
  • كوردستان
  • ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست
  • جيهان
  • ژن ‌
  • کۆمه‌ڵایه‌تى
  • ئابووری
  • کلتوور و هونه‌ر
  • ژینگه‌
  • چاوپێکه‌وتن
  • دیكه‌
    • وتار
    • چاوپێکەوتن
    • دۆسیە
    • وێنە
    • ڤیدیۆ
  • كۆی بابەتەكان
  • KURDÎ
  • العربية

ماڵپەر | هەموو مافێک بۆ ڕۆژنیوز پارێزراوە

Hûn dîsa bixêrhatin!

Têketina hesabê

Min paroleya xwe jibîr kir

Hesabeke nû veke

Ji bo hesabeke nû formê dagirin

Divê hemû cih werin nivîsandin Têketin

Paroleya xwe binivîsin.

Please enter your username or email address to reset your password.

Têketin

Lîsteyeke nû veke