ماوەی هەفتەیەكە نرخی ئارد و ڕۆن و هێلكە و مریش بە شێوەیەكی بەرچاو هەڵكشاوە، گرانی ئەو چوار مادە خۆراكییە بەشێوەیەكە بە شێك لە هاوڵاتیان توانای كڕینیان نییە و ئەوانەیشی توانیان هەیە ماركێت و فرۆشگاكانیان خاڵی كردووەتەوە و بە لێشاو دەیكڕن و ئەمەش هێندەی تر نرخەكانی بەرر كردووتەوە.
گرانبونی نان و سەمون لە ئێران خۆپیشاندانی دانیشتوانی ژمارەیەك ناوچەی لەو وڵاتەی لێكەوتوەتەوە و كەشی ئەمنی و سەربازیی لە ترسی سەرهەڵدانی خۆپیشاندان و ناڕەزایەتی باڵی بەسەر شار و شارۆچكەكانی ئێراندا كێشاوە، چاوەڕوان دەكرێت شۆڕشی نان لەو وڵاتە سەرهەڵ بدات.
رەخنەگرانی ناو پەرلەمانی ئێران و دەسەڵاتی وڵاتەكە رایانگەیاندوە، حكومەت بۆ ئەوەی كورتهێنانی بودجەكەی قەرەبوو بكاتەوە دەستی خستووەتە سفرەی خەڵكەوە و هاوكارییە مادییەكانی بڕیوە بۆ دابینكردنی ئارد بە نرخێكی هەزارن.
بۆچی نرخی ئارد و ڕۆن و مریش و هێلكە گرانبووە؟
نرخی چوار خۆراك، كە خۆراكی سەرەكی سەر سفرەی ئێرانییەكانە گرانبووە، ئارد و مریش و ڕۆن و هێلكە، بەراورد بە مانگێك پێش ئێستا نرخەكەیان دوو هێندە بەرزبووەتەوە.
نرخی ٨٠٠ گرام ئارد مانگێك پێش ئێستا هەشت هەزار تمەن بووە، بەڵام ئێستا گەیشتووەتە ٢٥ هەزار تمەن، قوتویەك ڕۆن لە ١٥ هەزار تمەنەوە گەیشتووەتە ٦٠هەزار تمەن، نرخی یەك هێلكە لە هەزار و ٥٠٠ تمەنەوە گەیتووەتە سێ هەزار تمەن و كیلۆی مریشك لە ٣٠ هەزار تمەنەوە بەرزبووەتەوە بۆ ٦٠ هەزار تمەن.
ئێران ساڵانە پێویستی بە ١٢ ملیۆن تۆن گەنم هەیە، بەڵام لە ئێستادا تەنها چوار ملیۆن تۆن گەنم و ئارد لە ناوخۆ و دەرەوە كڕدراوە، ئەوەش لەبەر كەمبونەوەی بەرهەمی ناوخۆ.
هەروەها، بەرزركردنەوەی بڕی سەرفترە یەكێكی ترە لە هۆكارەكان و حكومەتی ئێران بە نوسراوی رەسمی ڕایگەیاند، نرخی هەر كیلۆیەك گەنم بە مەبەستی سەر فیترە بە ١٢ هەزار تەمەن خەمڵێنراوە و گەنمی جوتیارانیش لە ساڵی داهاتودا بە ١١هەزار و ٥٠٠تمەن وەردەگیرێت، لە كاتێكدا ساڵی ڕابردو هەر كیلۆیەك گەنم بە حەوت هەزار و 500 تمەن لە جوتیاران وەرگیراوە، پێی نرخی گەنم سەر فیترە بۆ هەر كەسێك لە ئێران 40 هەزار تمەنە.
بڕیارەكەی حكومەت بۆ دیاریكردنی كڕینی نرخی گەنم و سەر فیترە بوە هۆی بەرزبونەوەی نرخی ئارد و نان و زۆربەی ئەو پێداویستییانەی كە پەیوەندییان بە ئارد و گەنمەوە هەیە و زۆربەی رەخنەگرانی حكومەت بڕیارەكەی حكومەت بۆ دیارییكردنی كڕینی گەنم لە جوتیاران و سەرفیترە بە بریسكەی سەرهەڵدانی گرانیی و بەرزبونەوەی نرخەكان لە ئێران لەقەڵەم دەدەن.
ئاژانسی خوێندكارانی ئێران (ئیسنا) بڵاوی كردوەتەوە لە ساڵێكدا بە بەهای ٤٧٠ ملیۆن دۆلار بیسكیت و شیرینی و نیشاستەی وەك بەرهەمەكانی ئارد و گەنم هەناردەی وڵاتان كردووە، كە مادە سەرەكییەكانیان لە ئارد و ڕۆن و ێلكە پێكهاتووە، ئێران لە ساڵی ٢٠٢١بە گشتی دوو ملیۆن و ٢٧٤ هەزا و ٨٧٢ تۆن ماددەی خۆراكیی بەرهەمهێنراو لە ئارد و گەنمی هەناردە كردووە.
زۆربەی بەرپرسانی حكومەت رایانگەیاندووە، تا كۆتایی زستانی ساڵی داهاتوو نرخی نان لە نانەواخانە گشتییەكان زیاد ناكات، بەڵام حكومەت لە بودجەی وڵاتەكەدا دۆلاری چوار هەزار و ٢٠٠ تمەنیی لابردووە كە پێشتر وەك هاوكاریی ماددیی بە مەبەستی كڕینی ئارد و پێدوایستییە سەرەكییەكان تەرخان دەكرد بەوەش بەشێكی بەرچاو لە كورتهێنانی بودجەكەی قەرەبوو دەكاتەوە، چونكە لە ئێستادا بەهای هەر دۆلارێك لە بازاڕەكانی ئێران دەگاتە نزیكەی ٢٩هەزار تمەن.
بەوتەی، جەواد ساداتی نەژاد، وەزیری كشتوكاڵی ئێران كە ڕایگەیاندووە، یەكێك لە وڵاتانی دراوسێ پێویستی بە سێ ملیۆن تۆن ئارد هەیە و هەوڵ دەدات ئاردی ئێران بە قاچاخ بەرێتە وڵاتەكەی و پێدوایستییەكەی بۆ ئارد لە رێگەی ئێرانەوە چارەسەر بكات.
هاوڵاتیان بەشێكن لە پرۆسەی گرانبوون
لەگەڵ دەستپێكی بەرزبونەوەی نرخەكاندا، بەشێك لە ماركێتەكان خاڵی بوونەتەوە و هەندێك ڕۆژ لە شارەكاندا ڕۆن نییە بۆ فرۆشتن و دەست ناكەوێت، بەشێكی تر لە فرۆشگا و كۆگاكان بۆ ڕێگری لە بەرزبونەوەی زیاتری نرخەكان دەرگاكانیان داخستووە، بەهۆی ئەو لێشاوە كڕیارەی كە زیاد لە پێویستی شت دەكڕن.
لەسەر گرانی شتومەك و بە لێشاو كڕینی شتومەك لەلایەن هاوڵاتیانەوە محەمە خانی، مامۆستا زانكۆ هاتەدەنگ و پەیامێكی ئاراستەی هاوڵاتیان كرد و داوا دەكات، كە چەند ڕۆژێك ئەو شتانەی گرانبووە مەیكڕن و واز لە شت كڕینن بێنن.
ئەو مامۆستایەی زانكۆ كە لە شاری جوانڕۆ دادەنیشێت دەڵێت: بەشێك لە ماڵەكان هێندە شتیان كڕیوە ماڵەكانیان ئەڵێی فرۆشگایە و هاوڵاتی هەیە ٥٠ قوتو ڕۆنی پێنج كیلۆیی و ٢٠ فەردە برنجی كڕیوە، ئەگەر هەرزانیش بێت بەو شێوەی ئێستا لە بازاڕدا شت بكڕدرێت گرانی دروست دەبێت.
كاریگەری گرانی ئێران لەسەر عێراق و هەرێمی كوردستان
بەوتەی پسۆڕانی ئابوری ئەو پێداویستیانەی گرابوون مادەی سەرەكین و بەشێكی زۆر لە خۆراكەكانی تر پێویستیان بە ئەم مادانە هەیە بۆ دروستكردنی و ئەوانەی لەم مادانە پێكدێت گران دەبێت، لەگەڵ بەردەوامی گرانی ئەم مادانەدا خاوەن كارگەكان و فرۆشكاكان باقی پێویستییەكانی تر گران دەكەن.
ئارام قادر، شارەزای ئابوری دەڵێت: نرخی گرانی خۆراك هەموو جیهانی گرتووەتەوە، ئەویش لەبەرئەو جەنگی نێوان ڕووسیا و ئۆكرانیا كە ١٢٪ی جیهان دابیندەكەن و ئەوانیش بەهۆی ئەو جەنگەوە ناتوانن خۆراك هەناردەی جیان بكەن و بەشێكی رانییەكەی ئێران بەو هۆیەوەیە، جگە لەوەش بەهای تەمەن بەرامبەر بە دۆلار زۆر دابەزیوە و ئەمەش هەڵاوسانی دارایی لەو وڵاتە دروست كردووە.
لەبارەی كاریگەری گرانی بازاڕەكانی ئێران لەسەر بازاڕەكانی هەرێمی كوردستان وتی: كاریگەرییەكی ئەوتۆی نابێت لەسەر گرانی لە بازاڕەكانی عێراق و هەرێمی كوردستان، لەبەرئەوەی ئەوان هەرچەندە گرانی بكەن بەهای دراوی عێراقی لە تمەنی ئێرانی بەرزترە و ناتوانێت گرانی دروست بكات.
بە پێچەوانەوە پسۆڕێكی ئابوری پێیوایە، لەبەرئەوەی ئاڵوگۆڕی بازرگانی لە نێوان هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێراندا ساڵانە بە نۆ ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت، بۆیە كاریگەری لەسەر بازاڕەكانی هەرێم دەبێت.
ئومێد قەرەداخی، مامۆستای زانکۆ و شارەزای ئابووری دەڵێت: ئەوەی لە ئێران ڕوو دەدات، هۆکاری سیاسی لە پشتەوەیە، بریتیە لەو گەمارۆیانەی ئەمریکا و هەندێ وڵاتی دیکە، گەمارۆکان خۆی دەبینێتەوە لە بازرگانیکردن بە وزە، هەروەها بازرگانیکردن بە ماددەکانی بیناسازی و خانووبەرە، رێگە نادەن ئەو مادانە بڕواتە ناو ئێران و ئێرانیش بیفرۆشێتەوە، ئاڵگۆڕی بازرگانیکردنی سنوردار کردووە، ئەمەش کاریگەری لە سەر دابەزینی بەهای تمەن کردووە کە پارەی ئەو وڵاتەیە، ئەو هەڵئاوسانەی لێكەۆتۆتەوە کە لە ئێران دەبیندرێت.
باسی لە كاریگەری ئەو هەڵاوسانە كرد لەسەر هەرێمی کوردستان و وتی: بە دوو ئاراستە کاریگەری لە سەر هەرێمی کوردستان دەبێت، یەکەمیان دەرفەت بۆ بازرگانی هەرێم دەرەخسێنیت بە برێک دیناری کەمتر یان دۆلار تمەن بکڕێت وا دەکات بڕێکی زیاتر کاڵای ئێرانی بهێنێتە هەرێمی کوردستانەوە، لە ماوەیەکی کورت مەودادا لە قازانجی خەڵکی هەرێمی کوردستانە، لە ئایندەدا کاڵاکان لە ناوخۆی ئێران گرانتر دەبێت، ئەمە کاریگەری لە سەر باشوری کوردستانیش دەبێت.
ئەوەشی خستەڕوو، لە هەرێمی کوردستان هیچ جۆرە ئامادەکاریەک نیە بۆ ڕووبەڕووبونەوەی هەڵئاوسانی ئابووری، ئەگەر لە هەرێمی کوردستان ڕووبدات، لە بەر ئەوەی بەرهەم هێنانی ناوخۆی لە هەرێمی کوردستان زۆر لاوازە، ناتوانێت لە ٪٢٠ پێویستیەکانی ناخۆ پڕ بکاتەوە، بەڵام ئێران بەوە ناسراوە لە بەرهەمهێنانی نوخۆیدا بەهێزەم دەتوانێت لە٪٨٠ی پێویستیەکانی بازاڕی ئێران پڕ بکاتەوە.
س. س
