دوای پێنج مانگ سەركوت و كوشتار هێشتا ئاگری سەرهەڵدانی ژن، ژیان، ئازادیی دانەمركاوەتەوە

ئەمڕۆ پێنج مانگی تەواو بەسەر كوژرانی كچە كورد، ژینا ئەمینی لە ئەنجامی ئەشكەنجەی پۆلیسی ئەخلاقی تاران، بە بیانوی ڕەچاونەكردنی پێوەرەكانی دەسەڵات بۆ حیجاب تێدەپەرێت، مەرگێك، كە بووە هۆی ڕاچڵەكین و چەخماخەیەك بۆ ڕاپەڕینێك، كە بە سەرهەڵدانی “ژن، ژیان، ئازادیی” ناسراوە و بە درێژخایەنترین و بەربڵاوترین سەرهەڵدانی تەمەنی كۆماری ئیسلامیی دادەنرێت.

هەر لە یەكەم ساتی بڵاوبوونەوەی هەواڵی گیانلەدەستدانی ژینا، لە ١٦ی ئەیلولی ٢٠٢٢ بە پێشەنگایەتی ژنان لە تارانەوە تا ڕۆژهەڵاتی كوردستان، هاوڵاتیان كاردانەوەیان نیشاندا و ناڕەزایەتیان دەربڕی، ناڕەزەیەتیەك كە دوای تێپەربوونی پێنج مانگ و سەرباری پێدانی قوربانییەكی زۆر، تا ئێستاش بە شێوازی جیاجیا و بە بێ وچان بەردەوامن.

یەكێك لەو هۆكارانەی وایكردووە، تا ئێستا ئەو خۆپیشاندان و ناڕەزایەتیانە بەردەوام بن و كۆڵەكەكانی كۆماری ئیسلامی دوای تێپەربوونی ٤٤ ساڵ بهەژێنێت، دروشمی “ژن، ژیان، ئازادیی”یە، كە نەك هەر ژنان، بەڵكو كۆی ئەو توێژو پێكهاتە و كەسانەی لە سیاسەتەكانی كۆماری ئیسلامی ناڕازیین، بەدەوری خۆی كۆكردووەتەوە.

هەرچەندە كۆماری ئیسلامی لە ماوەی ئەو پێنج مانگەدا، هەوڵیداوە به‌ سەركوت، توندوتیژی لەڕادەبەدەر، گرتن و ئەشكەنجەدان، بڵاوكردنەوە ترس و تۆقاندن و بە سەپاندن و جێبەجێكردنی سزای لەسێدارەدان، ناڕەزایەتیەكان بەتەواوەتی كۆتایی پێبهێنێت، بەڵام تا ئێستا نەیتوانییوە ئەو بەرخۆدانانە دابمركێنێت و هێشتا بە شێوەی جیاجیا بەردەوامن.

بە پێی دوایین ئامارەكانی ڕێكخراوی مافی مرۆڤی ئێران، لەماوەی بەڕێوەچوونی خۆپیشاندانەكانی سەرهەڵدانی “ژن ژیان ئازادیی”، لانیكەم ٤٨٨ خۆپیشانده‌ر لە ئەنجامی توندوتیژی و تەقەی ڕاستەوخۆی هێزەكانی سەر بە دەسەڵات گیانیان لەدەستداوە، كە لەو ژمارەیە لانیكەم ٦٤ كەسیان منداڵ و ٣٩ كەسیشیان ژن بوون.

جیا لەوەش لە ڕێگەی كۆكردنەوە و بڵاوەپێكردنی هێزێكی زۆری سەربازی لە شارەكان، هەڵكوتانی بەردەوام بۆ سەر ماڵی چالاكوانان و هاوڵاتیان، ئەشكەنجە، دەستدرێژی، فیلتەركردنی ئینتەرنێت و گرتنی ڕۆژنامەنووسان كەشێكی پڕ لە ترس و تۆقاندنی خوڵقاندووە، بۆ ئەوەی بەر به لێشاوی سەرهەڵدانەكە بگرێت.

یەكێكی دیكە لەو ئامڕازانەی كۆماری ئیسلامی، بۆ دامركاندنی ناڕەزاییەتەكانی سەرهەڵدانی “ژن، ژیان، ئازادیی” بەكاردەهێنێت و پشتی پێ دەبەستێت، سەپاندن و جێبەجێكردنی سزای لەسێدارەدانە بەسەر خۆپیشاندەران، لەو چوارچێوەیەشدا تا ئێستا چوار خۆپیشاندەر بە ناوەكانی “موحسین شیكاری، مەجید ڕەزا ڕەهنەوەرد و سەید محەمەد مەهدی كەرەمی و محەمەد حسێنی” لەسێدارە دراون و بە پێی دوایین ئاماری ڕێكخراوەكانی مافی مرۆڤی ئێرانیش، لانیكەم ١١٠ خۆپیشاندەر مەترسی سەپاندن و جێبەجێكردنی ئەو سزاییەیان لەسەرە.

هەر بۆ زیاتر چاوترسێنكردنی كۆمەڵگا، لە پێنج مانگی ڕابردوودا، لەسێدارەدانی ئەو كەسانەش، كە پەیوەندییان بە خۆپیشاندانەكانەوە نییە و بە تۆمەتی جیاجیای وەك كوشتن و بازرگانی بە ماددەی هۆشبەر دەستیگر كرابوون زیادی كردووە.

بەپێی ئامارێكی ڕێكخراوی مافی مرۆڤی ئێران، لە سەرەتای ساڵی ٢٠٢٣ەوە تائێستا ٧٦ كەس بە تۆمەتی جیاجیا لە ئێران لەسێدارەدراون.

هەروەها لە ماوەی ئەو پێنج مانگەدا، بەهۆی خۆپیشاندانەكان، لانیكەم ٢٠ هەزار كەس لەلایەن هێزەكانی سەر بە دەسەڵات دەستبەسەر كراون، كە توێژە جیاجیاكانی كۆمەڵگا لە مامۆستایایی ئایینی تا ڕۆژنامەنووسان، وەرزشكاران، مامۆستایان، چالاكوانان، ژنان و تەنانەت منداڵانیش لە خۆ دەگرێت.

ئەگەرچی بە هۆی بریاری لێخۆشبوونی گشتیی خامنەیی، ڕابەری كۆماری ئیسلامی، كە سەرەتایی ئەم مانگە دەریكردبوو، ڕۆژانە بەشێك لە خۆپیشاندەرە دەستگیركراوەكان ئازاد دەكرێن، بەڵام هەڵمەتی گرتنی چالاكوانان و خۆپیشاندەرانی ڕۆژهەڵاتی كوردستان و ئێران تا ئێستاش بەردەوامە.

سەرەڕای ئەو ئاستە لە سەركوت و كوشتار و هەڕەشە، بەردەوامیدان و پێداگری لە سەر درێژەپێدان بە سەرهەڵدانەكە، وەك یەكەم خاڵی جیاكەرەوەی سەرهەڵدانی ئێستا لە ناڕەزایەتییەكانی پێشوو و به گەورەترین دەستكەوتی ئەو جوڵانەوە مەدەنییە دادەنرێت.

كۆماری ئیسلامی، كە بە درێژایی ٤٤ ساڵی تەمەنی، بە شێوەی جیاجیا دیوارێكی لە ترس و تۆقاندنی كۆمەڵگا بە دەوری خۆیدا هەڵچنیبوو و لە سایەی ئەو دیوارەوە درێژەی بە حكومڕانی خۆیدەدا، بەڵام بەسەرهەڵدانی ژن، ژیان، ئازادیی ئەو دیوارە بە یەكجاری درزی تێكەوتووە و هەرەسی هێناوە و لوتكەی دەسەڵات لە خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەكاندا دەكرێتە ئامانج.

بەشداری و پێشەنگایەتی ژنان، پێكهاتە نەتەوەییەكان، تەنینەوەی سەرتاسەری جوگرافیای ئێران، درزخستنە ناو ڕیزەكانی دەسەڵات، زیاتر گۆشەگیركردنی ئێران لە سەر ئاستی جیهان، لە دەستكەوتەكانی سەرهەڵدانی ژن، ژیان، ئازادیین، ئەمە جیالەوەی دروشمی سەرەكی سەرهەڵدانەكە بووەته هیوایەك بۆ ژنانی ناوچەكە و جیهان، بۆ ئەوەی بەگوڕتر كار بۆ دەستەبەركردنی مافەكانیان و كۆتاییهێنان بە ستەمی ڕەگەزی بهێنن.

لەلایەكی دیكەوە، بۆ یەكەمجار لە مێژووی كۆماری ئیسلامی لە دەرەوەی ئەو وڵاتە ڕەوەندی ئێرانی لەماوەی پێنج مانگی ڕابردوودا، چەندین گردبوونەوەی دەیان هەزار كەسییان لە شارەكانی وەك بەرلین، ستراسبورگ، پاریس، ڤانكۆڤەر و هتد… بەڕێوەبردووە و بەردەوامیش لە زۆربەی وڵاتان، گردبوونەوە و چالاكی جیاجیا، بۆ پشتیوانی لە خۆپیشاندانەكانی ناوخۆی ئێران بەڕێوەدەچێت.

ئاسۆی بەردەم سەرهەڵدانی ژن، ژیان ئازادیی

لەسایەی ئەو تایبەتمەندی و دەستكەوتانەوە، بۆیەكەم جار لە مێژووی كۆماری ئیسلامیدا گرەوەكان زیاتر لە سەر سەركەوتنی سەرهەڵدانەكە و گۆڕینی دەسەڵاتە لەو وڵاتە و ئەوەی زیاتر مشتومڕی لەبارەوە دەكرێت، قۆناغی دوای كۆماری ئیسلامییە، لەمەشدا تەنانەت ئەو كەسانەی سەردەمانێك لە لوتكەی دەسەڵاتدابوون و بەشێك بوون لەو حكومڕانییە هەمان ڕوانینیان هەیە.

لە ڕۆژانی ڕابردوودا، میرحسێن موسەوی، سەركردەی دەستبەسەركراوی بزوتنەوەی سەوز، پڕۆژەیەكی بۆ تێپەڕاندنی كۆماری ئیسلامی و ئاڵوگۆڕی دەسەڵات لە ڕێگەی ڕیفراندۆم و داڕشتنەوەی دەستورێكی هەمیشەیی نوێ و پێكهێنانی ئەنجومەنی دامەزراندن پێشكەش كردووە، كە لایەن بەشێكی بەرچاو لە ڕیفۆرمخوازانیشەوە پاڵپشتی لێكراوە، ئەمەش دەریدەخات، كە ئەو كەسانەی جاران پێیان وابوو لە ڕێگەی ڕیفۆرم و چاكسازییەوە هەر لەم دەسەڵاتەدا دەكرێت وەرچەرخان پێكبهێنرێت، ئێستا دان بەوەدا دەنێنن، كە هەڵەبوون و جگە لە نەمانی دەسەڵاتی ئێستا دەرچەیەك بۆ گۆڕانكاری بوونی نییە.

كوردیش وەك پێكهاتەیەكی نەتەوەیی كە هەم بەدرێژایی تەمەنی كۆماری ئیسلامی و پێشتریش لە هەوڵی دەستەبەركردنی مافەكانیدابوو، لەم سەرهەڵدانەدا ڕۆڵی كارای گێڕاوە و ڕوانگەی تایبەتی خۆی هەیە و بۆ چۆنێتی گەیشتن بە ئەنجامی ئەم جوڵانەوە ناڕەزایەتیە.

سیامەند موعینی، هاوسەرۆكی پارتی ژیانی ئازادی كوردستان –پژاك، لە دوایین چاوپێكەوتنیدا لە بارەی ئەوەی چون سەرهەڵدانی ژن، ژیان، ئازادیی دەتوانێت بگاتە ئامانجەكانی، ڕایگەیاندبوو، پێویستە بە شێوازێكی ڕادیكاڵ و لە سەر ڕێچكەی فەلسەفی ئەم دروشمە بەردەوامی بە سەرهەڵدانەكە بدرێت و ئەو لایەنانەی شۆڕشەكە بەهێز بكرێن، كە ڕێگریی لە بەلاڕێدابردنی دەكەن.

جەختیشیكردبووەوە، گرنگە گەلی كورد بەبێ جیاوازی فكری  و بە شێوەیەكی یەكدەنگ درێژە بە ڕێگەكەی بدات و لە بەرامبەر شۆڤینیزمی ناوەندگەرایی هەژموونخواز هەڵوێستی هەبێت و مكانیزمێك بدۆزێتەوە بۆ هەماهەنگی ڕێكخستنەوەكانی ناو ماڵی كورد و هاوكات پێویستە هەماهەنگی لەپێناو پشتیوانی گەلانی ئێران بكرێت و پێکه‌وه كاركردن ببێتە كلتورێكی دیمۆكڕاتیك، بۆ ئەوەی گەلان بەیەكەوە بژین و بەر بە مكانیزمی بەكارهێنانی گەلان لە لایەن حكومەتی ناوەندەوە دژی یەكتر بگیرێت.

موعینی هەروەها ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، پێویستە كورد لە تێكۆشانی ئازادیخوازی لە سەرتاسەری ئێران چالاكانە بەشدار بێت، هاوكات بۆ ڕەخساندنی زەمینەیەكی دیمۆكراتیك لە كۆمەڵگە، هەوڵ بدات و كلتوری دیمۆكراسی پەرەی پێبدرێت، لەم دۆخەدا گۆڕەپان بە دیكتاتۆریەت و تاكڕەوی شۆڤینیزم و دەسەڵاتی ناوەندگەرا، تەنگ دەكرێتەوە و بیری دیمۆكراتیك و ئازادیخوازی بەرفراوان دەبێت، بەم شێوەیە دەتوانین بڵێین، كە زەمینە بۆ سەركەوتنی شۆڕش ئامادە دەكرێت و شۆڕشی گەلان دەتوانێت بگاتە ئامانج.

دوای پێنج مانگ سەرهەڵدانی ژن، ژیان، ئازادیی بە جۆرێك پایەكانی دەسەڵاتی كۆماری ئیسلامی هەژاندووە، كە خستوویەتیە بەر دوو بژاردەوە، یان درێژەدان بە سەركوت و گوێنەگرتن بۆ داخوازییەكانی خەڵك، كە ئاكامەكەی وەك ئەزمونی ئەم پێنج مانگە دەریخستووە سورتربوونی خەڵك و خۆپیشاندەرانە لە سەر داواكارییەكانیان، یاخود بە خۆداچوونەوە و ئەنجامدانی گۆڕانكاری ڕیشەیی لە یاسا و ڕەفتارەكانی و چوونە ژێرباری داواكاری خەڵكه.

ڕ.ڕ