گۆڕەپانی نوێی ململانێیەكان.. عێراق لە ٢٠ ساڵی دوای سەدام حسێن

شەوی ١٩ ئاداری ساڵی ٢٠٠٣ ئەمریكا و هاوپەیمانان یەكەم هێرشیان لە باشوری عێراقەوە دەستپێكرد و دوای ٢١ ڕۆژ ڕووخاندنی ڕژێمی ٣٥ ساڵەی سەددامیان ڕاگەیاند، لە ٢٠ ساڵی ڕابردوودا پێچەوانەی چاوەڕوانییەكانی گەلی عێراق، كە بە هیوای وڵاتێكی نوێبوون، عێراق بوو بە گۆڕەپانی ململانێیەكان و هەزاران هاوڵاتی لەسەر شەقامەكان خوێنیان ڕژا و بوون بە قوربانی ئەو ململانێ مەزهەبی و هەرێمیی و نێودەوڵەتییانە.

ڕۆژی ٩ی نیسانی ساڵی ٢٠٠٣ خەڵكی عێراق لە شاشەی تیڤییەكانەوە شكاندنی پەیكەری سەدامیان بینی لەلایەن سەربازانی ئەمریكاوە، ئەوەش دوای ٢١ ڕۆژ لە هێرش و ڕووبەڕووبونەوەی سوپای ئەمریكا و هاوپەیمان لەگەڵ سوپای عێراق، ئەو ڕۆژ بە تەواوی دەمودەزگاكانی ڕژێمی بەعس نەما و سەردەمێكی تر لە عێراق دەستی پێكرد.

لەو ڕۆژەدا، بەشێك لە هاوڵاتییانی عێراق لە خۆشی ڕووخانی ڕژێمی سەدام حسێن دوای ٣٥ ساڵ حكومكردنی عێراق، هاتنە سەرشەقامەكان و گوزارشتییان دڵخۆشی خۆیان كرد، بەو هیواییەی لە عێراقێكی نوێدا كۆتایی بە خوێنڕشتن بێت و ئاهێك بە بەریاندا بێتەوە.

لە ساڵی ٢٠٠٠٣ تا ساڵی ٢٠٠٥ پۆڵ بریمەر حاكمی مەدەنی عێراق بە هاوبەشی مەجلسی حكوم ئیدارەی عێراقیاندا و لە ساڵی ٢٠٠٥ دا هەڵبژاردنی پەرلەمانی عێراق ئەنجامدرا و دەستوری عێراقیش لە ڕاپرسییەكدا پەسەند كرا.

لە ماوەی ئەو دووساڵەدا چەندین گرپی تیرۆرستی و چەکداری  لە عێراق سەریان هەڵدا، كە بەشێكی زۆریان پاشماوەی حزبی بەعس بوون و بە ئەنجامدانی تەقینەوە ئارامی و سەقامگیرییان لە عێراق نەهێشت و هەزاران هاوڵاتی لە تەقینەوەكاندا گیانیان لەدەستدا.

ئەوەی گەلی عێراق چاوەڕێی دەكرد پێچەوانەكەی ڕوویدا، ئەمجارەیان لە جیاتی تێوگلانی عێراق لە شەڕی دەرەوەدا، بە شەڕێكی خوێناوی مەزهەبییەوە گیرۆدەبوو، شیعە و سونە هەزاران كەسیان لە یەكتری كوشت و شەقامەكانی عێراقیان بە خوێنی یەكتری سوركرد، تەنانەت شەڕی نێوانیان هەموو سنورەكانی تێپەڕاند و بە دڕندانەترین شێوە یەكترییان دەكوشت، ئەو شەڕە ڕقێكی قوڵی لە ناخی سونە و شیعەدا دروست کرد بەرامبەر یەكتری.

وڵاتانی هەرێمی و نێودەوڵەتی بۆ بەهێزكردنی پێگەی خۆیان دەستێوەردانیان كرد و ئەوەندەی تر جەنگەكەیان خوێناوی كرد.

گەلی عێراق دوای ساڵانێك بێهیوابوون و تێگەیشتن لەوەی ئەو عێراقەی ئەوان چاوەڕێیان دەكرد دروست نەكرا، بۆیە لەدوای بەهاری عەربییەوە لە ساڵی ٢٠١١ خۆپیشاندان لە عێراق دەستیان پێكرد تا خۆپیشاندانی تشرینییەكان لە ساڵی ٢٠١٩ دا، خۆپیشاندان ناوبەناو بەردەوامیان هەبوو، دژی نادادی و گەندەڵی.

خۆپیشاندانی تشرینییەكان توانی حكومەتی عێراق هەڵبوەشێنێتەوە و هەڵبژاردنی پێشوەختە كە یەكێك بوو لە داوا كارییەكانیان ئەنجامدرا، بەڵام بەرهەمی خۆپیشاندانەكە زیاتر خەڵكی بێهیواكرد و جگە لە گۆڕینی هاوسەنگی هێز لە نێوان لایەنەكاندا هیچ گۆڕانكارییەك لە ژیانی عێراقییەكاندا ڕووی نەدا.

كاتێك دەپرسرێت لەماوەی ٢٠ ساڵدا بۆچی نەتوانرا عێراقێكی نوێ بۆ گەلەكەی دروست بكرێت، یەكسەر چاودێرانی سیاسی دەڵێن: لەكاتێكدا لایەنە عێراقییەكان بەرژوەندی خۆیان پێش خەڵك خستبێت و هەریەكەیان گرێدراوی وڵاتێكی ناوچەكە بن و بۆ بەرژەوەندی خۆیان ئەجێندای ئەو وڵاتانە لە عێراق جێبەجێ بكەن، چۆن عێراق كە خواستی عێراقییەكان بێت دروست دەبێت؟.

بێهیوابوونی گەلی كورد هیچ كەمتر نییە لە عێراقییەكان، كورد وا بیری دەكردەوە ئەگەر سەدام و دەسەڵاتەكەی كۆتایی بێت، دەكەونە ژیانێكی پڕ خۆشگوزەرانییەوە لە سایەی ئەو نەوت و داهاتەی عێراق هەیەتی، بەڵام بەهۆی مامەڵەی نا دروستی بەرپرسانی هەرێمەوە هەرزوو ئەو خەونەی خەڵكی هەرێم لە گۆڕنرا.

ئێستا گەلی عێراق و هەرێم لەسایەی هەناردەكردنی نزیكەی چوار ملیۆن نەوتی ڕۆژانە و دەیان خاڵی گومركی و دەوڵەمەندی عێراق و هەرێمەوە، نەك نەیانتوانیوە بگەن بە لایەنی كەمی خۆشگوزەرانی، بەڵكو بێ كاری ڕووی تێكردوون و ڕۆژنییە سەدان گەنجی هەرێم و عێراق كۆچ نەكەن بۆ هەندەران.

هەروەها بەشێكی خەڵكی عێراق هەژارن و بەشێكیش لە ژێر هێڵی هەژارییەوەیە، كارەبای نیشتمانی كەمترینە و ژینگەیەكی وێران و پیسبوی هەیە، جگەلەوەش كەرتی تەندروستی لەوپەڕی خراپی دایە و كەرتەكانی تری خزمەتگوزاری حاڵیان لە كەرتی تەندروستی باشتر نییە.

س.س