مەترسییەکانی سۆشیال میدیا لەسەر منداڵان… کاریگەرییەکی جیاواز بەپێی تەمەن

ناوەندی هەواڵەکان

دەسەڵاتدارانی خۆجێی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ڕێوشوێنی یاسایی زیاتر دەگرنەبەر بۆ سنووردارکردنی کاریگەرییەکانی سۆشیال میدیا لەسەر تەندروستی دەروونی منداڵان و گەنجان، بەتایبەتی دوای ئەوەی زۆرێک لە حاڵەتەکانی خەمۆکی و خۆکوشتن هۆکارەکەیان بۆ تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان گەریندرایەوە.

ڕاپۆرتێکی سایتی هەواڵی ئەمریکی ئەکسیۆس ئاماژە بەوە دەکات، ویلایەتی یوتا لەم دواییانەدا یاسایەکی دەرکردووە کە بەکارهێنانی سۆشیال میدیا بۆ منداڵانی خوار تەمەنی یاسایی سنووردار دەکات، هاوکات زۆرێک لە دامەزراوە پەروەردەییەکان لە سیاتڵ، واشنتۆن و لە سان ماتیو، کالیفۆرنیا، سکاڵا لەسەر تۆرە کۆمەڵایەتییەکان هەیە و تۆمەتبار دەکەن بە دابینکردنی ناوەڕۆکی زیانبەخش بۆ منداڵان .

سۆشیال میدیا چۆن کاریگەری لەسەر منداڵان هەیە؟ ماری شاهین، پزیشکی دەرونی لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ پێگەی حورە ڕایگەیاند، کاریگەرییەکانی سۆشیال میدیا لە نێوان منداڵانی پێش تەمەنی فێربوون (٣ یان ٤ ساڵ) و منداڵانی دوای ئەم تەمەنە جیاوازە.

بە وتەی شاهین، گروپی یەکەم بەهۆی بینینی ڤیدیۆ و یارییە ئەلیکترۆنییەکان، گەشەکردنی وزە فیکرییەکانیان سنووردار دەکات و دەبێتە هۆی سنووردارکردنی خەیاڵ و بیرکردنەوەی منداڵ.

جەخت لەوە دەکاتەوە کە منداڵ، پێش تەمەنی فێربوون، پێویستییەکی گەورە و بنەڕەتی هەیە بۆ پەرەپێدانی هەستی جوڵەیی لە ڕێگەی دەست لێدان لە شتەکان و بەکارهێنانی هەستەکانی و فێربوون.

تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان منداڵ بێبەش دەکات لە کارلێکی مرۆیی و کۆمەڵایەتی، بەتایبەت لەگەڵ دایک، ئەو پسپۆڕە دەرونییە لەو بارەیەوە دەڵێت: لە کلینیکەکەمان تێبینی دەکەین کە زۆرێک لە منداڵەکان گەشەی هزرییان باشە، بەڵام گەشەکردنی زمانەوانی و پەیوەندی و کۆمەڵایەتییان خراپە، لە ئەنجامدا دەگەین بەو ئەنجامەی تەمەنی حەوت ساڵان کە پەیوەندی زمانی لاوازە.

سەبارەت بە کاریگەری بەکارهێنانی سۆشیال میدیا لەسەر منداڵان دوای چوونە ناو تەمەنی فێربوون،  رونیدەکاتەوە: ئێمە سەرنجی ئەو ماوەیە درێژە دەدەین کە منداڵانی ئەم تەمەنە لە پشت شاشەی مۆبایلە زیرەکەکانەوە بەسەری دەبەن. ئەمەش لە کەمبوونەوەی کارلێکی سۆزداری لەگەڵ کەسانی دیکەدا ڕەنگدەداتەوە، بەکارهێنانی ئامرازەکانی پەیوەندیکردن و یارییە ئەلیکترۆنییەکان ڕێگرییان لێدەکات لە هاوبەشکردنی هەستەکانیان و دواتر ناتوانن پەرە بە پەیوەندی کۆمەڵایەتی لە قوتابخانەکانیاندا بدەن.

یەکێک لە زیانەکانی تۆڕەکۆمەڵایەتییەکان بۆ منداڵان ئەوەیە کە هەستی کۆنتڕۆڵ دەبەخشێت، ئەمەش بە وتەی شاهین، منداڵان لە ڕیالیزم بێبەش دەکات.

دەشڵێت “منداڵان لە ئەنجامی بەسەربردنی کاتێکی زۆر لە پشت شاشەی مۆبایلەکانیانەوە، تەرکیزیان لەدەست دەدەن و بیرەوەرییان لاواز دەبێت، کێشەی زۆریان هەیە لە نووسین و وتاربێژیدا”.

ئەوەسی وتووە، منداڵ پێشوەختە و بە شێوەیەکی هەڵە بەر بیرکردنەوە و قسە و پێشنیاری سێکسی دەکەویت، بە تایبەتی لە پلاتفۆرمە بەناوبانگەکانی سۆشیال میدیا جەخت لەوە دەکاتەوە، ئەمە دەبێتە هۆی زەبر و زەنگی دەروونی گەورە و ئازاری دواتر بۆ منداڵان، ئەمەش ترس و دڵەڕاوکێ زیاد دەکات.

دووپاتی دەکاتەوە کە زوو بەکارهێنانی سۆشیال میدیا بۆ منداڵان زیان بە گەشەی جەستەیان دەگەیەنێت چونکە زۆربەی کاتەکان لەبەردەم شاشە دادەنیشن، جگە لە تەسکی خەیاڵیان، بۆیە ئاستی فیکرییان سنووردارە بە هەندێک کەسایەتی کە لەسەری دەردەکەون سایتەکانی پەیوەندیکردن، کە زۆرجار کێشەی دەروونی زۆریان بۆ دروست دەکات.

ئەو پێی وایە تەمەنی ١٣ یان ١٤ ساڵ تەمەنێکی گونجاوە بۆ ئەوەی منداڵ دەست بکات بە بەکارهێنانی ئامرازەکانی پەیوەندیکردن، بەڵام لە چوارچێوەی چاودێری و بەدواداچوونی دایک و باوکدا و دەبێت دەستبەجێ ئاگاداری بکەنەوە کاتێک هەرزەکارەکە دەکشێتەوە لەکاتی بەکارهێنانی ئەم پلاتفۆرمانەدا.

شاهین هۆشداری دەدات لەوەی کە بەکارهێنانی سۆشیال میدیا لەلایەن منداڵانەوە زۆرجار دەبێتە هۆی خەمۆکی، هەندێکیشیان دەگەنە ئاستی بیرکردنەوە یان هەوڵی خۆکوشتن، چونکە ئەم ئەپلیکەیشنانە منداڵ لە واقیعەکەی خۆیان دوور دەخاتەوە، سەرەڕای وێنە نەگونجاوەکانی بۆ تەمەنی خۆی، بەڵام کاتێک لە واقیعدا تووشی کێشەیەک دەبێت، ناتوانێت چارەسەری بکات.

شاهین ڕوونی دەکاتەوە کە بەکارهێنانی سۆشیال میدیا خەمۆکی دروست دەکات، چونکە کارلێکی مێشک سنووردارە، ئەم شێوازەش دەبێتە هۆی تێکچوونی دەردراوەکانی ناو مێشک، لەبری ئەوەی ئەو ماددانە ببەخشێت کە هاندەری دڵخۆشی، مێشک هەندێک ماددە دەردەدات کە هاندەری خەمۆکی دەبن.

ها-ع