ئەنفال، چیرۆکی فاشیزمی دەوڵەت بەرامبەر گەلی کورد
بۆتان گەرمیانی
ئەمڕۆ ۳٥ساڵ تێدەپەڕێت، بەسەر یەکێک لە ڕەشترین و داگیرکراوترین ڕۆژەکانی گەلی کورددا، ئەویش جینۆسایدی ئەنفالە، کە لەسەر دەستی ڕژێمی بەعس بە هەشت قۆناغ جێبەجێکرا لە بادینانەوە تا گەرمیان، لە ئەنفالدا لە یەک کاتدا فاشیزمی دەوڵەت و نەتەوە پەرستی پاشڤەڕۆی عەرەبی و سیاسەتی توانەوە گەشتە چڵەپۆپە، بەرامبەر گەلی کورد.
‘ئەنفال’ چییە؟ ڕیشەکانی ئاو لە چ سەرچاوەیەک دەخۆنەوە؟
ئەنفال وەک زهنییەت دەرئەنجامی توندڕەوى دەسەڵاتخوازیی ئایینیی و نەتەوەیی کۆنەپەرەست و ئایدۆلۆژیای فاشیزمە، بەکاربردنی وشەی (ئەنفال) بۆ پاساودانی پڕۆسەکە، گەواهیدەری ئەمەیە، هێرشەکانی ئەنفال بۆ سەر دۆڵی جافایەتیی بە ناوی پێغەمبەر محەمەد (د.خ) تۆمار کراون، بەعس بە مەبەست دێت و پاش ١٣٦٤ ساڵ چەمکی ئەنفال، کە زاراوەیەکی نێو قورئانی پیرۆزە، بەکار دێنێتەوە، ئەم چەمکە لە بنەڕەتدا بە واتای (غەنیمە و دەستکەوت) دێت و ناوی سوورەتی هەشتەمی قورئانە.
ئەنفالی گەرمیان، قۆناغی سێ یاخود (ئەنفالی ڕەش)
دڕندەیی جینۆسایدی ئه‌نفال لە ۱٤ی ٤ی ساڵی ۱۹٨٨ گەشتە ترۆپک، به‌پێی خه‌مڵاندنی (كۆمیته‌ی به‌رگریی له مافی قوربانیانی ئه‌نفال) له‌م ڕۆژه‌دا، نزیكه‌ی (٢٠) هه‌زار ژن و پیاو و پیر و مناڵ لە گوندی ملە سوورە كۆكراونەتەوه و به ئیڤای سه‌ربازیی و تراكتۆری گوندنشیه‌كان ڕه‌وانه‌ی قه‌ڵا سه‌ربازییه‌كه‌ی (قۆره‌توو) كراون، له‌وێشه‌وه به‌ره‌و چاره‌نووسی نادیار ڕاپێچ کران.
لەو قۆناغەدا یه‌ك گوند له گه‌رمیاندا به پێوه نه‌ما و هەمووی ڕووخێنرا و سوتێنرا، خەڵکەکەشی لە گوندی قادر کەرەم کۆکرانەوە و گەمارۆدران، دیارترین ئەو کامپ و مۆڵگانەی وا قوربانیانی ئەنفالیان پێش زیندەبەچاڵکردن لێ کۆکراوەتەوە، ئەمانەن: (گوندی ملەسوورە، عەلیاوا، لەیلان، قادرکەرەم، مەرکەز شەباب، دواناوەندی ڕەشید لە خوورماتوو،
کامپەکانی دبس و تکریت و تۆپزاوا.
یەکێک لە ئامانجە سەرەکییەکانی ئەنفالی سێ لە ناوچەکانی گەرمیان بەو بەربڵاویییە، کەمکردنەوە و تەنککردنەوەى سیما و ڕەنگ و بۆی کوردییە لە سنوورەکانی کەرکووک، وەک تاوانباری ئەنفال (عەلی حەسەن مەجید) لە جێیەکدا دەڵێت: ”تۆ دەتوانی نیو ملیۆن کورد لە هەولێر بکوژی، بەڵام هیچ لە بابەتەکە ناگۆڕێت، چونکە هەولێر هەر بە کوردیی دەمێنێتەوە، کوشتنی پەنجا هەزار کورد لە کەرکووک بۆ هەتا هەتایە کۆتایی بە کێشەی کەرکووک دێنێت.”
ئاماری قوربانیان و وێرانکارییەکانی جینۆسایدی ئەنفال
بەپێی دانپێدانانی سەرانی بەعس، بە گشتیی قوربانیانی ئەم تاوانە لە ۱٨۲هەزار زیاترە، بەپێی سەرژمێرییەکان بۆ زیانەکانی تاوانی ئەنفال بۆ سەر گەرمیان و ئەنفالی سێ، ٤٥ هەزار و ٧٧٧ هەزار خێزان بێسەروشوێن کراون، بەپێی بەدواداچوون و ئامارەکان بە گشتیی لەم قۆناغەدا ٨٠هەزار کەس ئەنفال کراون، ئەمە جگە لە وێرانکارییەکان، کە دەتوانین ئاوا خەمڵاندنی بکەین:
٨٧١ گوند و شەش شارۆچکە سووتێنراون.
٣٨١ خوێندنگە و ٦٥٧ مزگەوت و بە سەدان ئامڕازی کشتوکاڵی دەستی جووتیاری گوندنشینان بەتاڵان براون و سووتێنراون.
بە سەدان کارێز و کانیی و بیر تەقێنراونەتەوە.
١٥٧ ناوەند، تەکیە، خانەقا، مەرقەد، نزرگە و شوێنی پیرۆز خاپوور کراون.
١٤٣٥ باخ و ڕەز سووتێنراوە.
٥٧٠تۆن گەنم و جۆ و دانەوێڵە و ١٧ هەزار و ۲۲۰تراکتۆر و ئامێری دیکە تاڵان کراون.
٤٧٢ هەزار و ٧٧٠ سەر مەڕ و بزن و١٥ هەزار ڕەشەوڵاخ تاڵان کراون.
پانتایی جوگرافیی ئەنفالی سێ
قۆناغی سێیەمی ئەنفال یەکێکە لە قۆناغە ترسناکەکانی پڕۆسەی ئەنفال، ئەم قۆناغە لە ٤/٧ تا ٢٠/٤ـی ١٩٨٨ خایاندووە، سنووری ئه‌م ناوچه‌یه له ڕۆژئاواوه شاڕێی نێوان شاری كه‌ركووك و شاری خورماتووه، له باكووره‌وه ڕێگای كه‌ركوك – چه‌مچه‌ماڵ، لای ڕۆژهه‌ڵاته‌وه چیاكانی قه‌ره‌داغ و له باشووریشه‌وه هه‌رسێ شاری كه‌لار و كفری و پێبازه، ئه‌م هێرشه كاریگه‌رترین و كوشنده‌ترین و به‌زیانترین و فراوانترین قۆناغی تاوانی ئەنفالە، ناوچه‌كانی چه‌مچه‌ماڵ و سه‌نگاو و قادركه‌ره‌م و خورماتوو و كفری و كه‌لار و پێباز و تیله‌كۆی گرتەوە، ئه‌م ناوچانه سه‌ر به هه‌رسێ پارێزگای كه‌ركووك و سلێمانیی و دیالە بوون، ئەم شاڵاوە ٥٠٠ گوند و چوار شارەدێی گرتەوە و تەختکران.
پاش ٣٥ساڵ هێشتا شوێن قەپی شۆفڵەکانی ڕژێمی بەعس بە گوندەکانی گەرمیانەوە ماون، هەندێکیان دەستی لێنەدراوە و بە خاپوورکراوی ماوەتەوە، کەسووکار و ڕزگاربووانی ئەنفالیش تادێت برینەکانیان قوڵتر دەبێت، چونکە تا ئەمڕۆش لە کۆی قوربانییانی ئەنفال، کە دەگاتە نزیکەی ٢٠٠هەزار کەس، تائێستا حکومەتی هەرێم تەنها ڕووفاتی دوو هەزار شەهیدی هێناوەتەوە.
ئەمە جگە لەوەی جاش و مستەشارەکانی بەعس، کە دەستێكی باڵایان هەبوو لەو تاوانەدا، نەک دادگایی نەکراون، بەڵکو بە مووچە زەبەلاح و پلەی بەرز لەژێر چەتری حزبدا داڵدە دراون، لەکاتێکدا هێشتا کەسووکاری ئەنفالکراوان و تاقانەکانی ئەنفال قەرەبوو نەکراونەتەوە، هەر ئەمەش وایکرد ئەمساڵ ڕێگایان بە هیچ بەرپرسێکی حزبی و حکومی نەدا، کە لە مەراسیمی یادهێنانەوەی ئەنفالدا بەشدری بکەن.
ب.گ
Comments are closed.