هەرێم و عێراق.. ڕێڕه‌وی “کەوانەی زێڕینی تلیاک” لە ئێرانەوە تا وڵاتانی ئەوروپا

ئامارەكانی بازرگانیكردن بە مادەهۆشبەرەكان و بەكارهێنانیان لە عێراق و هەرێم، ژمارەی مەترسیداریان لە دووتوێدا تۆمار کردوە و حاڵەتەكانی ئاڵودەبوون وردە وردە ڕووی لەبەرزبوونەوە كردووە، ئێستا مادە هۆشبەرەکان وەک پشکۆیەک کەوتۆتە نێو کۆمەڵگە و ڕۆژ لە دوای رۆژ جەستەى ئەو کۆمەڵگەیە دەسوتێنێت.

ئەو ئامارانەی لە هەرێمی كوردستان و عێراق دەخرێنەڕوو، دەرخەریی ئەوەن كە چۆن جیاواز لە ساڵانی ڕابردوو ئەم ناوچەیە بووە بە دەروازەیەكی سەرەكی بۆ ترانزێتی تلیاك بۆ وڵاتانی ئەوروپا لە هەمان كاتدا ئالودەبوون بەو مادەیە گەیشتووەتە ئاستێكی مەترسیدار.

بەگوێرەی ئاماری بەڕێوەبەرایەتی رووبەڕبوونەوەی مادەی هۆشبەری عێراق، لە ساڵی ٢٠٢٢دا زیاتر لە ١٤ هەزار کەس بە تۆمەتی بەکارهێنان و قاچاخیکردن بە مادەی هۆشبەر، دەستگیرکراون، کە ٥٠٠ کەسیان ژن و مێرمنداڵ بوون.

بەراورد بە ساڵی پێشووتر ئامارەکان لە هەڵکشاندان، لە ساڵی ٢٠٢١دا  ١١ ھەزار و٤٠٠ تۆمەتبار دەسگیرکراون لەسەر تاوانی تلیاک و مادەی بێھۆشکەر.

تا ئامارەكان لە زاری بەرپرسانی باڵا و ناوەندە ڕەسمییەکانەوە ئاشكرا نەكرێن، نازانرێت دۆخەكە چەند مەترسیدارە، کۆتایی ساڵی ٢٠٢١ وەزیری ناوخۆی عێراق لە دیدارێكی تەلەفزیۆنێدا وتی: ٥٠٪ی گەنجانی عێراق واتە نیوەی گەنجی عێراق بەكارهێنەری مادەی هۆشبەرن، وەزارەتی تەندروستی عێراق بڵاویکردەوە، ساڵی ڕابردوو پێنج هەزار و ٩٠٠ مادەی هۆشبەر کۆگاکانی پزیشکیدا لەناوبراون.

ئامارەكان ئاماژە بەوە دەكەن، لەساڵی ٢٠٠٦دا، لەسەرانسەری هەرێم كوردستان٣٠ كەس بەتۆمەتی بەكارهێنان و بازرگانیكردن بەمادەی هۆشبەر دەستگیركراون، لەساڵی ٢٠١١دا، ژمارەكە بۆ ٨٨ كەس بەرزبووەتەوە، پاشان حاڵەتەكە چەند هێندەبووەو بازی گەورەیداوە لەساڵی ٢٠١٦ ژمارەی دەستگیركراوان گەیشتووەتە ٥٠٨كەس، لەساڵی ٢٠٢١دا ژمارەكە بووە بە هەزار و ٩٤١ كەس

پێگەی جەزیرە نێت، لە مانگی ئازاری ئەمساڵدا بڵاویکردەوە، لە ساڵی ٢٠٢٢دا دووو هەزار و ٩٠٨  کەس بەتۆمەتی بەكارهێنان و بازرگانیكردن بەمادەی هۆشبەر لە هەرێمی کوردستان دەستگیر کراون.

مادەهۆشبەرەکان بەزۆری لە ڕێگەی دەروازە فەرمى و نافەرمییەکانەوە دەربازی هەرێمی کوردستان دەبێت، قاچاخچیەکانی ئەو مادە ترسناکە چەندین شێوازی جۆراوجۆر سەیر و سەمەرە بەکاردەهێنن کە هەرگیز بە خەیاڵی مرۆڤدا نەهاتووە، بەڵام زۆرینەى جار ئەو فێڵانە ئاشکرا دەبن و دەکەونە داوی هێزە ئەمنییەکانەوە.

وەزارەتی ناوخۆی عێراق بڵاویكردەوە، بەڕێوەبەرایەتی گشتی كاروباری مادە هۆشبەرەكان، لە سەرەتای ئەمساڵەوە”٢٠٢٣” تا ئێستا، كۆمەڵێك ئۆپەراسیۆنی ئەنجامدراوە، كە لە ئەنجامدا  هەشت هەزار و  ٦٧٦ تۆمەتباری بەكارهێنەر و بازرگانی مادەی هۆشبەر دەستگیركراون.

تائێستا هەولێر و دهۆک بە جیا لەگەڵ سلێمانی-دا مامەڵە لەگەڵ پرسی مادەی هۆشبەردا دەکەن، هەرچەندە بەپێی یاسای دەزگای ئاسایش دەبێت یەک بەرێوەبەرایەتی گشتی بۆ رووبەڕووبوونەوەی مادەی هۆشبەر هەبێت، بەڵام تا ئێستا ئەم دەزگایە یەکی نەگرتۆتەوە، هەولێر و دهۆک لە چوارچێوەی یەک بەڕێوبەرایەتی و سلێمانیش بەجیا کار دەکات.

بەشێک لە پسپۆڕانى بواری مادە هۆشبەرەکان لە هەرێمی کوردستان ئاماژە بە حاڵەتێکی ترسناک دەکەن کە هۆکاری سەرەکییە لە بەردەوامی بازرگانیکردن بەو مادەیە ئەویش پشتیوانی بازرگانانى ئەو مادانەن کە ئەوانییش بەرپرسان و کەسانى دەستڕۆیشتووی حزب و بنەماڵەکانن.

چەندین جار کەسانی تێوەگلاو مادەیان لێگیراوە و سزا نەدراون، ئەمەش سەردەکێشێت بۆ ئەوەی کە باندە قاچاخچیەکان دەسەڵاتی زیاتریان هەبێت لەو هێزانەی ڕووبەڕووی مادەی هۆشبەر دەبنەوە، ڕێگەش خۆش دەکات بۆ یاساشکێنی، بەمشێوەیەش وڵاتەکە بەرەو داڕوخان دەروات.

عێراق تا پێش ساڵی ٢٠٠٣  بەگوێرەی راپۆرتەکانی نەتەوە یەکگرتوەکان پاکترین وڵات بوو لەڕوی تلیاکەوە و ژمارە یەک بوو، چونکە حکومەتی پێشوی عێراق زۆر بەتوندی ڕووبەڕوی ئەم تاوانە دەبۆوەو قورسترین سزاشی بۆ بازرگانی کردن بەم مادەیە جێبەجێ دەکرد کە ئیعدام بوو.

ئەگەرچی لە ساڵی ٢٠٢٠ ەوە لە هەرێمی كوردستان یاسایەکی  تایبەت بە بەکارهێنان و بازرگانیکردنی مادەی هۆشبەر لە پەرلەمانی هەرێمی کوردستان دەرچووە، بەڵام تاوەکو ئێستا کار بە یاسا کۆنەکە دەکرێت کە لە شەستەکانی سەدەی ڕابردووەوە دەرکراوە.

یاسا کۆنەکە ژمارە ٦٨ی ساڵی ١٩٦٨ەو بازرگان و بەکارهێنەری وەک تاوانبار ناساندوە، سزای بازرگانیش لە سێدارەدان یان زیندانی هەتا هەتاییە.

یاسا تازەکەش کە ژمارە ١ی ساڵی ٢٠٢٠ی پەرلەمانی کوردستانی پێدراوە و تا ئێستا نەچۆتە بواری جێبەجێکردنەوە، بەکارهێنەری لە بازرگان جیاکردووەتەوە و وەک نەخۆش مامەڵەی لەگەڵ دەکات.