بۆچی بردنەوەی ئەردۆغان بە سەرکەوتنی “پیروس” ناودەبرێت؟

لەگەڵ ئەوەی ئەردۆغان توانی دووبارە ببێتەوە بە سەرۆك كۆماری توركیا، بەڵام متمانەی شارە گەورەكانی توركیا و كوردی لەدەستدا و سەركەوتنێك بوو بە تامی شكست، كە لە توركیا بە سەركەوتنی “پیروس” ناودەبرێت.

بە بڕوای چاودێران چەندین قەیرانی گەورە چاوەڕێی توركیا دەكات و ڕەنگە لە یەکەم ساڵی دەستبەکاربوونەوەی دەسەڵاتەكەی ئەردۆغاندا هەڵبژاردنی پێشوەختە ڕووبدات، هەروەها، كورد لەبەردەم هێرشێكی تری خوێناوی ئەردۆغاندایە.

دوێنێ، سەرەڕای ئەنجامدانی ساختەكارییەکی زۆری ئاکەپە،  لە ٩٩.١٪ی دەنگی جیاکراوە دا،  ڕەجەب تەیب ئەردۆغان، ٥٢.٧٪ـی دەنگەکان و کەمال کڵیچدارئۆغڵوو ٤٧.٩٣٪ـی دەنگەکانی بەدەستهێنا، ئەردۆغان بۆ سێیەمجار بوویەوە بە سەرۆك كۆماری توركیا.

نیوەی خەڵکی تورکیا ئەردۆغانیان ناوێت:

ئەنجامدانی ساختەكاریی سیمایەكی دیاری هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی توركیابوو، لەگەڵ ئەوەشدا ئەردۆغان نەیتوانی منتمانەی شارە گەورەكانی توركیا وەک”ئیستەنبوڵ و ئەنقەرە و ئیزمیر و موغڵا و ئەنتاڵیا و ئەدەنە” و باكوری كوردستانی بەدەست بهێنێت و ڕكابەرەكەی زۆربەی دەنگی ئەو ناوچانەی برد.

ئێستا لە توركیا لە دوو كەس، كەسێك دژی ئەردۆغانە و لە ناوچە كوردییەكانیش لە چواركەس سیانیان دژی ئەردۆغانە، هەروەها، ١٥٪ی هاوڵاتیانی توركیا نەچوونە سەر سندوقەكانی دەنگدان، ئەوەش دەریدەخات ئەو ڕێژەیە لەلایەك ئەردۆغانیان ناوێت و لەلایەكی ترەوە ڕكابەرەكەی ئەردۆغانیان بە پەسەند نەزانیوە.

میتحەت سانجار، هاوسەرۆکی هەدەپە و چیدەم کڵچگون ئوچار و ئیبراهیم ئاکن، هاووتەبێژانی پارتی چەپی سەوز – یەسەپە لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەنوسیدا ڕایانگەیاند، ئەنجامەکان نیشانی دەدەن کە نیوەی خەڵکی تورکیا گۆڕانکارییان دەوێت.

بەگوێرەی ئامارەكان ١٣ ملیۆن هاوڵاتی بیانی لە توركیا دەژین و زیاتر لە ٣٠٠ هەزاریان خاوەنی ناسنامەن و مافی دەنگدانیان هەیە و چاودێرانی هەڵبژاردن دەڵێن: زیاتر لە ملیۆنێك هاوڵاتی بیانی بە ناسنامەی ساختە و فەرمییەوە دەنگیان بە ئەردۆغان داوە.

ئەنجامی هەڵبژاردنەكە بۆ خودی ئەردۆغان و ڕای گشتی ڕوونكردەوە، كە نیوە زیاتری گەلی توركیا ئەردۆغانیان ناوێت، لەكاتێكدا لە هەڵبژاردنەكانی پێشوودا ئەردۆغان زیاتر لە ٥٤٪ی دەنگەکانی بەدەستدەهێنا و لە خولی یەکەمدا سەرکەوتنی مسۆگەر دەکرد.

سەركەوتنی ‘پیروس’:

چاودێرانی سیاسی لە توركیا، بردنەوەی ئەردۆغان لە گەڕی دووەمی هەڵبژاردندا بە سەركەوتنی پیروس ناودەبەن.

‘پیروس’ چییە؟

ساڵی ٢٨٩ پێش زاین پاشای دەوڵەتی تەرەنتوم كە دەكاتە یۆنانی ئێستا، ناوی “پیروس”بووە، بەخۆی و سوپاكەیەوە هێرشی كردووەتە سەر ڕۆما و پاش جەنگێكی خوێناوی سەركەوتووە بەسەر سوپای ڕۆمادا، بەڵام لەو جەنگەدا سوپای ڕۆما هەمووی كوژراوە و سوپاكەی پاشا پیروس وەك خۆی وتویەتی سێ بۆ پێنج جەنگاوەری ماوەتەوە، بۆیە وتویەتی: “خودایە جارێكی تر سەركەوتنێكی وام پێ نەبەخشیت”.

لەوكاتەوە ئەم دەستەواژەیە “سەركەوتنی پیروس”بۆ سەركەوتنێكی شكست ئاسا بەكاردێت و ئێستا لە شەقامی توركیادا هەمان دەستەواژە بۆ بردنەوەی ئەردۆغان دەوترێتەوە.

وازهێنان و گەڕانەوە بۆ بازنەی ئیخوان:

نزیكەی ساڵێک پێش وادەی هەڵبژاردن ڕەجەب تەیب ئەردۆغان لە بەركارهێنانی بەرزكردنەوەی چوارپەنجەی دەست وازیهێنابوو، كە هێمای ئیخوانەكانە، بەتایبەت لەكاتی پێشوازیی كردن لە عەبدولفەتاح سیسی، سەرۆكی مسردا ئەو هێمایەی بەكارنەهێنا، بەڵام شەوی ڕابردوو هەمان دەستەواژەی بەكارهێنایەوە.

چاودێرانی سیاسی پێیانوایە، بەركارهێنانی هێمای ئیخوانەكان مانای بەردەوامیدانە بە سیاسەتەكانی لە لیبیا و سوریا و پشتیوانی لە چەتەكانی داعش.

ئەردۆغان و كورد:

دوای دروستكردنی هاوپەیمانی كۆمار، كە ئاكەپە و ئەردۆغان و مەهەپە پێكهێنەری سەرەكی بوون، ڕوونبوویەوە ئەو هاوپەیمانێتییە لەسەر دژایەتی كورد پێكهێنراوە، بۆیە ئەردۆغان بەردەوامی بە سیاسەتەكانی دەدات دژ بە كورد و بگرە بەشێوەیەكی خراپتر لە سەرۆكایەتی پێشووتری.

چاودێرانی سیاسی نایشارنەوە، كە ئەردۆغان لە سوریا و ڕۆژئاوای كوردستان بەردەوامی دەدات بە پشتیوانی چەتەكان و هەوڵی گۆڕینی دیمۆگرافیای ناوچەكە دەدات و دواتر مەبەستێتی مافی هاوڵاتیبوون بە سورییەكان بدات لە ناوچە كانی”حەلەب و حەسەكە و ڕەقا و دێرەزوور و ئیدلیب” كە سەرجەمیان ناوچەی كوردنشینی ڕۆژئاوای كوردستانن.

كارتی ئاو بەرامبەر عێراق بەكاردەهێنێتەوە:

دروستكردنی چەندین بەنداوی گەورە لەسەر ئاوی دیجلە لەلایەن ئەردۆغانەوە، كە پسپۆڕانی جیۆلۆجی پێیانوایە، هیچ پێویست نییە بۆ تورکیا گلدانەوەی ئەو هەموو ئاوە، دەریدەخات، ئەردۆغان سوورە لەسەر بەكارهێنانی كارتی ئاو بەرامبەر بە عێراق، كە لە ئێستادا بەهۆی گرتنەوەی ٥٠٪ی ئەو ئاوانەی دێنە عێراقەوە، دیاردەی بە بیابانبوون هەڕەشە لە عێراق دەكات.

هەروەها، پشتیوانیكردن لە توركمانەكانی عێراق و سونەكان لەلایەن ئەردۆغانەوە بەردەوام دەبێت و هێرشەكانیش چڕتر دەكاتەوە بۆسەر هەرێمی كوردستان.

ئەردۆغان و سیاسەتی دەرەوە:

لەكاتێكدا توركیا بەدەست قەیرانی ناوخۆییەوە دەناڵێنێت و دراوەكەی تادێت بەهاكەی لەدەستدەدات، بەڵام ئەردۆغان لەم خولەی سەرۆكایەتیشدا، بەردەوام دەبێت لە پشتیوانیكردن لە ئازەربایجان و دژایەتی ئەرمەنستان و ئێران.

هەروەها، دەست لە پشتیوانیكردنی ئۆكراین بەرنادات و هاوكارییەكانی لە چوارچێوەی ناتۆدا بەردەوام دەبێت بۆ ئەو وڵاتە و لە بەرامبەریشدا، پشتیوانی پۆتنە و پەیوەندییە ئابورییەكانی لەگەڵ ڕوسیادا ناپچڕێنێت.

لەگەڵ ئەوەی پێش هەڵبژاردن داگیركارییەكانی لە دەریای سپی ڕاگرتبوو، بەڵام چاودێرانی سیاسی باس لەوە دەكەن، كە ئەردۆغان دەست بە داگیركارییەكانی دەكاتەوە لە دەریای سپی و دژی یۆنان لەو ڕووەوە دەوەستێتەوە.

گەلی توركیا بەرگەی ساڵێكی سیاسەتی ئەردۆغان ناگرن:

بە تەماشا کردنی ئەنجامی هەڵبژاردنەكان و ئەو قەیرانە گەورانەی ئەردۆغان بۆ توركیای دروست كردووە لەسەر حیسابی بژێوی و ژیانی هاوڵاتییەكانی، ڕەنگە دەسەڵاتی ئەم خولەی ئەردۆغان ساڵێك بڕنەكاتەوە و هەڵبژاردنی پێشوەختە ببێت بە پێویستییەک لە توركیا.

لە ئێستادا توركیا بە دۆخێكی ئابووری خراپدا تێدەپەڕێت، لەماوەی ساڵی ڕابردوودا ئەردۆغان هەموو توانای خۆی خستەگەڕ بۆ ئەوەی لیرەی توركی زیاتر بەهاكەی لەدەست نەدا، بۆ ئەوەش دەستی بە یەدەكی دراوی بانگی ناوەندی برد، بۆیە چاوەڕوان دەكرێت ئەردۆغان چیتر نەتوانێت پێش لە لەدەستدانی زیاتری بەهای لیرە بەرامبەر بە دۆلار بگرێت.

هەروەها، پەیوەندی نەتەوە جیاوازەکانی ناو توركیا ئێستا خراپترە  و تادێت ڕەگەزپەرستی پەرەدەسێنێت، ڕەنگە ئەمە سەربكێشێت بۆ دروستبوونی ئاڵۆزی و تێكچوونی ئاسایشی كۆمەڵایەتی، هێرشی سەر کۆچبەران ئەگەرێکی کراوەیە، ئەوەیش خوڵقێنەری ئەم قەیرانانەیە، خودی ئەردۆغانە و گەلی توركیا دەگەن بەو بڕوایەی، تەنها ڕۆشتنی ئەردۆغان چارەسەری قەیرانەكانە.

س.س