“گهنج و رۆڵی له پێشكهوتنی كۆمهڵگەدا”
سهههند كۆیی
گهنجان كاریگهرییان لهسهر ههموو داهێنان و بهرهوپێشچوونێك هەیە جا له هەر كۆمهڵگەیەکدا بێت، بۆیه زۆر گرنگه له سهرهتاوه گهنج خۆی بناسێت و ههوڵبدات بۆ پێگهیاندنی تواناكانی له رێگهی خوێندن و خۆ رۆشنبیرکردن، چ بە خوێندنەوە یان بە بهشداریكردن لە خولی راهێنان و ئامادەیی لە كۆڕ و وۆركشۆپ و كۆنفرانس و سیمینارەکاندا بەگوێرەی دەرفەت.
گەنج دەبێت فیدباگ وەربگرێتەوە
گرنگترین خاڵ لە ژیانی گەنجدا ئەوەیە، کە دەبێت متمانهی بهخۆی بێت له دیاریكردنی ئامانجێكی دیاریكراودا و ههڵسهنگاندن بۆ كارهكانی خۆی بكات و فیدباگی بەردەوام لەسەر خۆی بە راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ وەربگرێتەوە.
گەنج بۆ زانینی ئاستی پێشکەوتنی دەبێت هەمیشە خۆی رووبهڕووی تاقیكردنهوه بكاتەوە بە مەبەستی زانینی راددەی گەشەی تواناکانی، جگە لەوەش نابێت شكستهێنانی لە هەوڵێکیدا ببێتە رێگر له بهردهم کۆی خولیا و خهونهكانیدا.
دیارە گەنجان ناتوانن ئەوە فەرامۆش بکەن کە هەموو ئۆباڵەکانی شکست لە بوارێکی دیاریکراودا لە ئەستۆی خۆیاندا نییە، بەڵکو كەناڵە جۆربەجۆرەكانی میدیاش بەشێک لەو ئۆباڵەیان دەکەوێتە ئەستۆ لەڕووی چۆنایەتیی ژینگەی پەروەردەیی و تا راددەیەکی زۆر كاریگەریی راستەوخۆیان دەبێت لەسەر ژیانی گەنجان، چونكە میدیا چۆن دەتوانێت کاریگەریی لەسەر کایەکانی دیکە هەبێت، ئەوا لەسەر گەنجان و شێوازی پەروەردە کردنیشیان رۆڵی هەیە، بۆنموونە میدیای سەنگین ئەگەر بیەوێت گەنج بکاتە بوونەوەرێکی بەرهەمهێن یاخود كەسێكی چاولە دەستی ئەوانی دیکە و بەرخۆر.
رۆڵی میدیا بە هەردوو دیودا
بەدیوێكی دیکەدا دەکرێت بڵیێن، میدیا دەتوانێت گەنجی خەمۆك و بێ ئومێد یان سەركێش و توندوتیژیش بەرهەمبهێنێت، هاوکات گەنجی وەبەرهێن و ئەهلی مەعریفە و بیركردنەوە و هێمن و لەسەرخۆ و تەنانەت زانا و داهێنەریش دروست بكات.
لەسەر ئەو بنەمایەی، كە ئاخۆ چۆن میدیا رۆڵ ببینێت لە پێگەیاندن و ئاراستەكردنی مەعریفەی گەنجاندا، دەبینن میدیای پڕۆفیشناڵ دەتوانێت زۆربەی بەرنامەكانی بۆ پێشخستنی گەنجان و باقی چین و توێژە کۆمەڵایەتییەکان تەرخان بكات و پڕۆگرامەکانی بکاتە کەرەستەی پێگەیاندن و زانیاری بەخشینەوە و هاندانی داهێنان، بەپێچەوانەشەوە دەتوانن هەمان ئەو چین و توێژانە بەگەنجانیشەوە بەرەو جیهانێكی نامۆ بهرن و خۆیان و حەز و خوولیاکانیان لێ ون بکات.
ئاستی داهێنان و نابوودیی گەنجان
بۆیە قسەکەمان ئاراستەی گەنجانە، چونکە گەنج بەگشتی بوونەوەرێکی سۆسیۆلۆژیی خاوەن وزەیەکی زۆر و تەمەنێکی گونجاوە بۆ پەرەسەندن و خوولیا و ئومێدی تایبەت بەخۆی هەیە و پایەیەکی گرنگی کۆمەڵگهکەیەتی، بۆیە هەر خودی سۆسیۆلۆژیا گرنگییەکی سەرەکیی بە گەنجان داوە و داهاتووی کۆمەڵگەی بەگشتی بە ئاستی داهێنان و هەروەها نابوودیشی بە گەنجانەوە بەستووەتەوە.
ئەو کۆمەڵگایانەی، کە لە رابردوودا گرنگیی زۆریان بەو توێژە داوە، ئێستا بەرەکەی دەچننەوە و لە جیهاندا وەک کۆمەڵگهی گەورە و بەهێز دەردەکەون، بەوپێیەی گەنجان بوونەتە پایەی وڵاتەکە و کۆمەڵگەکەیان، نەک ئەو کۆمەڵگایانەی، کە تەرکیزی لەسەر کەسە پیرەکانە.
گرنگه هەر حکومەت و دامەزراوەیەک لە کۆمەڵگەی مرۆڤایەتیدا، کە لەشوێنی خۆی وەستاوە یان لە پاشەکشێدان، پرۆژەی ئاشتکردنەوە و رۆڵدان بە گەنجان بکەنە بنەما و چیتر دەسەڵاتی سیاسی ئومێدی گەنجان نەکوژن و پێیان وابێت گەنجان ئەرکی سەرەکییان بەرگریی چەکدارییە لە وڵات، بەڵێ ئەوە یەکێکە لە ئەرکەکان، بەڵام گەنجان هەست بە نامۆیی دەکەن ئەگەر ببینن، پاراستن و بەرگریی لە وڵات بە خاک و خەڵکەوە لە ئەستۆی ئەوانە، بەڵام هەموو توێژ و تەمەنەکانی وڵاتەکە لە خێر و بێری بەهرەمەند و سوودمەندن، جگە لەخۆیان.
پەرچەکرداری گەنجان لێرەوە دەستپێدەکات
ئالێرەوەیە، کە ئیدی پەرچەکرداری گەنجان لە بەرەو تووندی و لاموبالاتی و خۆ بەنامۆ زانین دەبێت بەرامبەر کۆمەڵگە و دەسەڵاتی سیاسی و ئیداریی وڵات، چونکە ئیدی هەست بە جیاوازیی چینایەتی لە نێوان خۆیی زۆرینەی خاوەن توانا و وزە دەکات بەرامبەر کەمینەیەک، کە هەندێکیان لە سەرەتای ژیاندان و چاویان لەدەستی ئەوانە لەلایەک و کەسانێکی بەتەمەن کە هیچ شتێکی ئەوتۆیان نەماوە پێشکەشی کۆمەڵگەی بکەن لەلایەکی دیکەوە، هەر لێرەشەوەیە ئیتر کوشتنی ئومێدی گەنجان دەستپێدەکات و ناکۆکی و نامۆیی بەرامبەر کۆمەڵگە و دەسەڵاتی سیاسیش دێتە ئاراوە.
ئەم ناکۆکی و نامۆییەش جووڵەی ناڕەزایی گەنجان بەشوێن خۆیدا دەهێنیت کە دەسەڵاتە ستەمکارەکان بەردەوام لێی دەسڵەمنەوە، بەڵام هەوڵی چارەسەریشی نادەن، یان ئەگەر هەشبێت، بەشێوەیەکی رووکەش چارەسەری دەکەن.
گەنجان و ئەوانەی بەری رەنجیان دەخۆن
جگە لەمانەش، گهنجان توێژیکی ئەکتیڤ و بزێون و ئەو پێوهرانەی، كە گۆڕانکاریی دەیخوازێت بەپێی قۆناغه جیاجیاکان، هەر گەنجانن دەتوانن بیکەن و ئەوانی دیکە بەرەکەی دەخۆن، بۆیە دەبێت پەروەردەکردنی گەنج لە پڕۆگرامەکانی پەروەردە و ناوماڵەوە بەردەوام بێت بە شێوەیەکی تەریب، تا گەنج بتوانێت دوورەپەرێزی و نامۆیی تێپەڕێنێت و خۆی ئاڵای گەشەپێدان و گۆڕانکاریی بگرێتە دەست و خۆشی لە بەری هەوڵ و کۆششەکانی بچنێتەوە.
ئەگەرچی هەموو ئەمانە پەیوەستن بە کایەی کۆمەڵایەتیی خۆیانەوە، بەڵام گرنگترین کایەی چەسپاندنی ئەوانی دیکە دەسەڵاتی سیاسی (پەرلەمان و حکومەت)ە، چونکە لە رێی پەرلەمانەوە دەکرێت ئەو رۆڵ و پێگەیەی گەنج لە هەموو کایە کۆمەڵایەتییەکاندا بە یاسایی بکرێت و حکومەتیش وەک دەزگای جێبەجێکردنی یاساکان دەتوانێت جێبەجێی بکات و لەڕێی بڕیار و رێنماییەوە شۆڕی بکاتەوە و تەرجەمەی بکاتە سەر کایە جیاوازەکان.
ریسێرچ و لاسایی سەنگی مەحەکە
خۆ ئەگەر دەسەڵاتێکی سیاسی هەبێت و بیەوێت گۆڕانکاریی و چاکسازیی راستەقینە بکات، ئەوا ئەمڕۆ لە سایەی بەجیهانیبووندا هیچ شتێک شاردراوە و نامۆ نییە، بەراورد و ریسێرچێک بۆ ئاستی ژیانی کۆمەڵگە پێشکەوتووەکان و دواکەوتووەکان بکرێت لەڕووی گەشەسەندن و پەروەردە و فێرکردن و…هتد، ئەوا زۆر ئاسان دەتوانرێت پەنا بۆ لاساییەکی زانستییانە ببرێت بە رەچاوکردنی بەها و کەلتورە کۆمەڵایەتییەکان و بڕیار بدرێت لاسایی کام شێوازەیان بکاتەوە، ئەوا دەشتوانێت سەنگ و رۆڵی گەنج و پێشکەوتن یان دواکەوتنی وڵاتەکەی لە هاوکێشەکەدا بۆ روون ببێتەوە.
ئ.م
ئەم وتارە ڕاوبۆچوونى تایبەتى نووسەر خۆیەتى.
Comments are closed.