تێکۆشانی بەردەوام.. گەلی کورد ئامانجەکانی پەیماننامەی لۆزانی پووچەڵکردەوە
ناوەندی هەواڵەکان
١٠١ ساڵ بەر لە ئێستا، دەوڵەتانى سەردەست پەیماننامەى لۆزانیان بەبێ ئامادەبوونى کورد و ڕەچاوکردنى هیچ ماف و خواستێکی بۆ کورد لە شاری لۆزانى سویسڕا واژۆ کرد و نەخشەى نوێی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیان بەپێی بەرژەوەندییەکانى خۆیان داڕشتەوە.
پەیماننامەی لۆزان لە ٢٤ـی تەمووز ١٩٢٣ واژۆ کرا و تێیدا خاکی کوردستانی گەورە بەسەر هەریەکە لە تورکیا و عێراق و ئێران و سوریا دابەشکرا، لێرەوە ئەو چوار دەوڵەتە بە پشتیوانى دەوڵەتانی بەشدار لە پەیماننامەکە کەوتنە چەوساندنەوە و قڕکردنی گەلی کورد، تا لەو ڕێگەیەوە وەک دەیان نەتەوەی تری جیهان، کە ناویان تەنیا وەک گەلێکی دێرین لە کتێبەکانی مێژوودا ماوەتەوە بسڕنەوە.
هۆکاری ئەم ڕێککەوتنە دەرئەنجامی دوو مادەی ڕێککەوتنى سایکس بیکۆ بوو، ئەویش هەردوو مادەى (٦٣،٦٢) بوون، ئەو دوو مادەیە ماف و دەستکەوتى بۆ گەلی کورد تێدا بوو، بەجۆرێک کوردی دەکردە خاوەن بەڕێوەبردن و ئیدارەی خۆی.
لە مادەى ٦٢ـی ڕێککەوتنەکەدا هاتووە، دەبێت كۆمسیۆنی ئەستەنبۆل بەفەرمی دەست نیشانی سێ نوێنەر بكات، ئەوانیش نوێنەری بریتانی و فەرەنسی و ئیتالی بن، هەتا شەش مانگ دوای مۆركردنی ئەو پەیماننامەیە(سایکس بیکۆ) ئەو كۆمسیۆنە دەبێت نەخشەیەك بۆ خودمختاری هەرێمی ئەو هەرێمانە پێشكەش بكات كە زۆربەی دانیشتووانەكانی كوردن، لە ڕۆژهەڵاتی ڕووباری فورات و خوارووی ئەرمەنستان سنوریان بۆ دەست نیشان بكرێت .
لە مادەى ٦٣ـی سایکس بیکۆدا باس لەوە کراوە، ساڵێك لە پاش ئیمزاكردنی ئەو پەیماننامەیە ئەگەر كوردەكانی دانیشتووی چەمی فورات و خوارووی ئەرمەنستان جیانەبنەوە لە توركیا دەبێ ئەنجومەنی كۆمەڵی نەتەوەكان ڕابگەیەنن، ئەگەر ئەنجومەنیش دانی بەوەدانا كەئەوان دەتوانن سەربەخۆ بژین ئەوا حكومەتی توركیا دەبێ ڕازی بێت و دەست بەرداری ئەو ناوچانە بێت، وە دەبێت توركیا دەست لەمافی ئەو ناوچانە هەڵبگرێت ، مافەكانیش بەگوێرەی ڕێكەوتنی هاوپەیمانان و توركیا دەبێت،كوردەكانی ویلایەتی موسڵیش ئەگەر خوازیاری جیابوونەوەن بەویستی خۆیان ئەوا هاوپەیمانان هیچ ڕێگریەك ناكەن بچنە پاڵ حكومەتە كوردیەكەوە .
ئەم دوو خاڵە وایکرد دەوڵەتى تورک لەوکاتەدا حاڵی تێکچێت و هەموو هەوڵێک بدات بۆ شکستهێنان بەو ڕێککەوتنە، بۆیە دوای گەڕانەوەى نوێنەری دەوڵەتى تورک لە کۆبوونەوەى وڵاتانی بەرەی ناوەند، دوڵەتى تورک کەوتە هەوڵێکی دیبلۆماسی فراوان تا سەرئەنجام کۆنگرەى لۆزان بەستراو تێیدا پەیماننامەى لۆزان واژۆ کراو کوردستان بەسەر چوار دەوڵەتى تورکیا و ئێران و عێراق و سوریا دابەشکرا.
لەماوەى ئەو ١٠٠ ساڵەدا کە کورد و خاکەکەی پارچە پارچە کرا، گەلی کورد ڕووبەڕووی چەندین جینۆساید و لەناوبردن و ئاوارە و دەربەدەری بووەتەوە، گەلی کورد بەرامبەر هەوڵەکانى قڕکردنی ئەو چوار دەوڵەتە وەستایەوە و تا ئێستا تێکۆشان بۆ ئازادیی دەکات و بۆ ساتێکیش نەسرەوتووە.
دەوڵەتى داگیرکەری تورک بە درێژایی ئەم ١٠٠ ساڵەى چەندین کۆمەڵکوژی گەلی کوردی ئەنجام داوە و تائێستا لە هەوڵی لەناوبردن و تواندنەوەى کورددایە، بەڵام بەرخۆدانى گەلی کورد و لە ٤٠ ساڵی ڕابردووشدا بەرخۆدانى گەریلا لەژێر فکرو فەلسەفەى ڕێبەر ئاپۆ ڕێگەى گرتووە لە توانەوە و لەناوچوونى گەلی کورد.
هەموو هەوڵی داگیرکەری تورک بۆ ئەوەیە گەلی کورد لەناوبەرێت و نەبێتە خاوەنی هیچ بەڕێوەبردن و ئیدارەیەکی خۆی، ئێستا کە ئەزموونى باشووری کوردستان و ڕۆژئاوای کوردستان هەیە ئەو داگیرکەرە بەهەموو ڕێی و ڕێبازێک هەوڵی لەناوبردنی دەدات و ڕۆژنییە بۆردوومانى نەکات و هاوڵاتییەکانى شەهید و بریندار نەکات.
لە ساڵی ٢٠١٧ دەوڵەتی تورک بەشێکی گەورەى ڕۆژئاوای کوردستانی داگیرکردووە و چەتەکانى داعش و بەرەى نووسرە و جەبهەی شامی تێدا جێگیر کردوە و کورد کۆمەڵکوژ دەکەن، هەریەکە لە عەفرین و گرێسپی و سەرێکانی و چەندین ناوچەی تری داگیرکردوە و ژینگەکەی وێران کردوە و دیموگرافیای ئەو ناوچانەى گۆڕیوە.
لە باشووری کوردستانیش لە ساڵی ١٩٩١ وە دەوڵەتى داگیرکەری تورک هاتووەتە باشوور و بنکە و بارەگای تێدا جێگیر کردوە و تا ئێستا کە ساڵی ٢٠٢٤ ە زیاتر لە ٨٠ بنکەو بارەگای دامەزراندوە و بە قوڵایی ٤٠ کیلۆمەتر هاتووەتە ناو خاکی هەرێمەوە، پەدەکەش هەموو هاوکارییەکى مادی و مەعنەوی پێشکەش کردوە و نۆکەرایەتى و چاوساغی بۆ دەکات تا دەوڵەتى تورک زیاتر درێژە بەو داگیرکارییەکانى بدات.
بەهەمان شێوەى دەوڵەتانى عێراق و ئێران و سوریاش کە بەپێی ڕێککەوتنامەى لۆزان کوردستانیان بەسەردا دابەش بووە، هەموو هەوڵێکیان لەناوبردنى گەلی کورد بووە تا ئێستا، بۆ ئەوەش چەندین کۆمەڵکوژیی و جینۆسادیان بەرامبەر کورد کردووە، بەردەوام ئەو چوار دەوڵەتە سەرەڕای هەموو ناکۆکییەکانیان لەسەر ناوبردنى کوردان یەکدەنگ و یەکڕیزن، بۆیە بەردەوامیش کۆنگرە و کۆبوونەوە دەکەن تا گەلی کورد نەبێتە خاوەنى هیچ بەڕێوەبردنێکی خۆی.
ئێستا کە لە سوریا کورد ئیدارەیەکی تایبەت بەخۆی دروستکردووە، لە عێراقیش لە ساڵی ١٩٩١ وە کورد بەڕێوەبردنى خۆی هەیە، ئەو چوار دەوڵەتە بەردەوام دژی ئەو دوو ئەزموونە وەستاونەتەوە و دەیانەوێت کۆتایی پێبهێنن، چونکە بەمەترسی لەسەر کوردانى ناو وڵاتەکانی خۆیان دەترسن.
بە درێژایی ئەو ١٠٠ ساڵە گەورەترین کێشە و مەترسی لەسەر گەلی کورد، نەبوونى یەکڕیزی و یەکنەگرتوویی گەلی کورد بووە و زۆرجاری دەستى خیانەتى ناوخۆیی بارودۆخی گەلی کوردستانی قورستر کردووە، بەجۆرێک تا ئەوەى کورد ڕووبەڕووی کۆمەڵکوژیی بووەتەوە.
یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانى واژۆکردنى ڕێککەوتنى لۆزان کورد خۆی بوو کە دوو کەسایەتى کورد لە کۆنگرەى لۆزان وەک دوو خیانەتکار و نۆکەری دەوڵەتى تورک بوونە هۆی ئەوەى ڕێککەوتنەکە بەبێ خواست و هیچ مافێکی تێدا جێگیر نەبێت.
لەدوای ١٠١ ساڵ و لەم ساتەدا گەریلاکانى ئازادیی کوردستان و گەلی کورد بە گشتى ڕووبەڕووی دەوڵەتە داگیرکەرەکان بەتایبەت دەوڵەتى تورک وەستاونەتەوە و خەونى لەناوبردنى گەلیان لەناوبردووە و تا گەریلا و شەڕڤان و پێشمەرگەى ڕاستەقینە مابێت، داگیرکەران ناگەن بە خەون و خەیاڵەکانیان.
هـ.ح
Comments are closed.