گرنگترین پارت و قەوارە سوونی و شیعییەکان لە هەڵبژاردنی ٢٠٢٥ دا

بەغداد

سەرەڕای تێپەڕبوونی زیاتر لە دوو دەیە بەسەر ڕووخانی ڕژێمی پێشوو، سیستمی سیاسی عێراق ئێستا ئەو وڵاتە بە هاوکێشەیەکی ئاڵۆزی پشکی تائیفی و ناوچەیی تێدەپەڕێت و چینێکی سیاسی بەرهەمهێناوە، کە لەبری لێهاتوویی بنەمای نیشتمانی، حوکمڕانی بە پێوەری وابەستەیی خێڵەکی و مەزهەبی دابەش دەکەن.

بە گشتی لە باشوور، ناوەراست و ڕۆژئاوای عێراق لەگەڵ هەرێمی كوردستان بەگوێرەی وابەستەیی بۆ سێ قەوارەی شیعە، سووننە و کورد دابەش بووە، بۆیە هەڵبژاردنی داهاتووش زیاتر خۆدووبارەکردنەوەی ئەم دابەشبوونەیە و بوار بۆ هیچ ئاسۆیەکی گۆڕانکاری ڕیشەیی ناهێڵێتەوە.

لایەنە شیعەکان

ڕێبەرایەتی لایەنە شیعەکان لە نێوان مەرجەعیەتی ئایینی و سیاسی و فۆرمی سەربازیی – میلیشیایی دابەشبوون، ڕەوتی حیکمە بە ڕابەرایەتی عەمار حەکیم، هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆکایەتی نوری مالیکی و ڕەوتی سەدر بە سەرکردایەتی موقتەدا سەدر سیانەیەکی بناغەیی باوەڕی – سیاسی پێکدێنن، کە بەگوێرەی کات و دۆخی سیاسی وڵاتەکە ڕێژەی دەنگەکانیان کەم و زیاد دەکات.

بەڵام لەسەر ئاستی سەربازی لایەنەکانی حەشدی شەعبی وەک هێزی باڵانس بەرانبەر بەوان دەردەکەون، ڕەنگە هەندێ جار وەک لایەنی باڵادەستریش بن، هەروەها چەند لقێکی سیاسی خۆیان درووستكردووە لەوانەش عەسائیب ئەهلی حەق، بزوتنەوەی نوجەبا، کەتیبەکانی سەید شوهەدا لەگەڵ هەندێک ناوی دیكە، کە بە بەردەوامی لە پەرلەمان و ئەنجوومەنی پارێزگاکاندا نوێنەرایەتیان هەیە.

ئەوەی جێی سەرنجە ئەم لایەنانە باڵی ئابووری و میدیایی سەربەخۆیان هەیە، کە هەندێ جار باڵادەستی خۆیان بەسەر یاسای گشتیشدا دەسەپێنن، ئەوەش، جگە لە زیانگەیاندن بە بیرۆکەی دەوڵەتداری و پێشێلکردنی یاساکان، دەبێتە هۆکاری فرە مەرجەعی و لێکترازانی ماڵی شیعەکان، کە گرووپ و دەستە جیاوازەکان بەپێی بەرژەوەندی خۆیان کاری تێدا دەکەن.

دیارترین لایەنەکانی حەشدی شەعبیش ئەمانەی لای خوارەوەن :-

عەسائیبی ئەهلی حەق، ڕووخسارە سیاسییەکەیان لە پەرلەمانی عێراق لەلایەن ‘بزوتنەوەی سادقون و تەنەشوت’ نوێنەرایەتی دەکرێت، هەروەها بە گەورەترین ڕێکخراوی نزیک لە ئێران هەژمار دەکرێن.

کەتائیبی حزبوڵا، هەرچەندە ڕووخسارێکی سیاسی ئاشکرایان نیە و بە وتار تەنها ڕووخساری ئەمنی و میدیایی خۆیان دەردەخەن و ڕەتی دەکەنەوە دەستوەردان لە کاروباری سیاسیدا بکەن، بەڵام کاریگەریان لەسەر هەڵوێستی هاوپەیمانی فەتح و هەندێ پەرلەمانتاری سەربەخۆ هەیە.

بزوتنەوەی نوجەبا، ئەوانیش ڕەتیدەکەنەوە دەستوەردان لە کاروباری سیاسیدا بکەن، بەڵام هەڵوێستیان کاریگەری لەسەر هەندێک قەوارە و پەرلەمانتارهەیە، ئەم گرووپەش بە یەكێك لە گرووپە هەرە نزیكەكانی بە هەژمار دەکرێن، كە خاوەنی وتارێکی ڕادیکاڵن لە دژی ئەمریکا و ئیسرائیل.

کەتائیب سەید شوهەدا، ئەمانیش ڕەتیدەکەنەوە، کە ڕووخسارێکی سیاسیان هەبێت، بەڵام کاریگەرییان لەسەر هاوپەیمانی فەتح هەیە هەروەها لە ڕووی میدیاییەوە خاوەنی کاریگەرین و هەماهەنگی لەگەڵ هەندێک کاندیدی سەربەخۆدا دەکەن.

ڕێکخراوی بەدر، کە بڕبڕەی پشتی هاوپەیمانی فەتحە لە پەرلەمان، هەروەها دێرینترین گرووپی سەربازی شیعەشن، کە سەرەتای چالاکییەکانیان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی دژایەتیکردنی حکومەتی عێراق، لە سەردەمی حزبی بەعسدا.

سەرایای خۆراسان، ڕووخساری سیاسی ئەم گرووپە پارتی تەلیعەی ئیسلامییە، کە لە ململاێی هەڵبژاردنەکاندا چالاک نین، هەروەها بە گروپوێکی بچووک هەژمار دەکرێن، بەڵام پشتیوانی زۆر لە ئێرانەوە وەردەگرن و خاوەنی کاریگەرییەکی گەورەترن لە قەبارەی خۆیان.

فەتح (قەوارەی گشتی)، کە لە ڕێکخراوەکانی سادقون، سەربەخۆکان پێکدێت، هەرچەندە لە هەڵبژاردنی ٢٠١٨ دا دووەم هێز بوو، بەڵام لە هەڵبژاردنی ٢٠٢١دا پاشەکشەی بەرچاوی کرد.

لایەنە سووننییەکان

لەگەڵ نزیکبوونەوەی هەڵبژاردنەکان دابەشبوون و لێکترازانی لایەنە سووننییەکان زیاتر دەردەكەوێت و هۆکاری ئەو دابەشبوونەش پەرەسەندنی قەیرانە سیاسییەکان و ململانێی لایەنە ناوخۆیی و دەرەکیەکانە لەناو ئەواندا.

هاوپەیمانی سیادە، کە لە هەڵبژاردنەکانی ٢٠٢١ گەورەترین هاوپەیمانی بوو، دوای لابردنی محەمەد حەلبوسی سەرۆکی پارتی پێشکەوتن لە سەرۆکایەتی پەرلەمان، ناکۆکییەکانیان لەگەڵ خەمیس خەنجەر، زیاتربوو هۆکاری ئەوەش بۆ دەستوەردانی دەرەکی، ململانێ بوو لەسەر دەسەڵاتی ناوخۆیی هاوپەیمانیەکە.

هەرچەندە محەمەد حەلبوسی، کە خاوەنی پێگەیەکی جەماوەری بەهێزە لە ئەنبار و فەلوجە و ڕومادی، دەیەوێت لەڕێگەی پارتی پێشکەوتنەوە پێگەی خۆی دووبارە بەهێز بکاتەوە، بەڵا ئاڵەنگاری لەبەردەمیا زۆرە، بەڵام بە وتەی چاودێران دووچاری فشاری سیاسی و جەماوەری دەبێتەوە.

لە بەرانبەر ئەودا خەمیس خەنجەر لە ڕێگەی پرۆژەی عەرەبی هەوڵی بەدەستهێنانی پێگەی زیاتر و بوونیادنانی هاوپەیمانی تەکتیکی دەدات، لەلایەک لەگەڵ کاندیدە سەربەخۆکان و سەرۆک عەشرەتەکان مامەڵە دەکات، لەلایەكی دیكە کەناڵی هەماهەنگی لەگەڵ چوارچێوەی هەماهەنگی شیعەدا کردووەتەوە، لە پێناو بەرفراوانبوونی هەژموونی خۆی لە دیالە، سەڵاحەدین و نەینەوا.

لەلایەکی دیكەوە سەرباری ئەوەی پارتی ئیسلامی لە دوای ساڵی ٢٠١٠ پاشەکشەی گەورەی کردووە، بەڵام لە ئێستادا بە سەرکردایەتی ڕەشید عەزاوی ئەو پارتە دەیەوێت ڕواڵەتێکی نوێ پیشان بدات و خۆی وەک پارتێکی ئیسلامی میانڕەو پیشان بدات، کە خاوەنی هێزێکی ڕێكخستنی دێرین و خاوەن ئەزموونی بەڕێوەبردنە.

بەڵام هاوپەیمانی عەزم بە سەرۆکایەتی موسەنا سامەرائی، وادەردەکەوێت کە چانسێکی سنوورداری هەبێت، بۆیە زیاتر لە ناوخۆی سەڵاحەدین و بەشێکی دیالەدا دەخوازێت لە ڕێگای هاوپەیمانی لەگەڵ کوردەکان ژمارەیەك کورسی بەدەست بهێنێت.

کەرکووک وەک ناوچەیەکی ململانێی نێوان سووننە و کوردەکان

هاوپەیمانی عەرەبی، کە هێزێکی عەرەبی سووننییە، خاوەنی کاریگەریەکی بەرچاوە لە پارێزگای کەرکوک، بەتایبەتی ناوچەکانی حەویجە و باشووری ڕۆژئاوای ئەو پارێزگایە، ئەم هاوپەیمانیە گرەو لەسەر تێکدانی پەیوەندی لایەنە کوردییەکان و حکومەتی فیدراڵی دەکات، چەنكە دەیەوێت لەو ڕێگایەوە دەستکەوتی سیاسی بۆ خۆی مسۆگەر دەکات.

نـ.مـ