2018 Panoraması: Irak

Ortadoğu’da birçok ülkede olduğu gibi 2018 yılında Irak’ta da siyasi, ekonomik, toplumsal alanda birçok gelişmenin yanı sıra derin krizler de yaşandı. Parlamento seçimlerinden sonra yaşanan tartışmalar, hükümetin kurulması konusundaki anlaşmazlıklar, ekonomik, toplumsal olayların yaşanması gibi birçok gelişme ön plana çıktı.

Irak’ta Basra’da başlayan eylemler, Bağdat ve birçok merkeze yayılırken, halkın siyasi, ekonomik krize karşı büyük bir direniş gösterdi. Halk günlerce alanları terk etmezken, güvenlik güçlerinin müdahaleleri sonucunda çok sayıda gösterici yaşamını yitirdi.

2018 yılında Irak’ta meydana gelen olayları şöyle sıraladık:

Güvenlik:

1-Saldırı, patlama ve şiddet olayları

2017 yılında olduğu gibi olmazsa da 2018 yılında da DAİŞ çeteleri birçok bölgede sivillere ve güvenlik güçlerine yönelik saldırıları oldu. DAİŞ çetelerinin saldırılarında onlarca sivil, güvenlik gücü yaşamını yitirdi, yüzlercesi ise yaralandı.

Birleşmiş Milletlerin (BM) hazırladığı rapora göre, 2018’in ilk 11 ayında Irak’taki saldırılarda 903 sivil yaşamını yitirdi.

2-Tartışmalı bölgeler, 16 Ekim olaylarından sonra yaşananlar

Kürdistan Bölgesi’nde 25 Eylül’de yapılan referandumun ardından 16 Ekim 2017’de Bağdat tartışmalı bölgeleri bir bir kontrol altına aldı. Xurmatû, Xaneqîn, Kerkük ve diğer bölgeler Irak yönetiminin eline geçse de sorunlar 2018’de daha da büyüdü. Mexmûr, Ninova Şengal, Kerkük, Anbar, Xurmatu, Xaneqin ve diğer bölgelerde DAİŞ çetelerinin saldırıları eksik olmadı.

2005’te tartışmalı bölgeler için kabul edilen 140’ıncı madde uygulanmadığı için yılladır bölgede sorunlar yaşanıyor, siyasi, ekonomik, toplumsal kriz ise giderek derinleşti.

Türk devleti 2018’de bölgede yaşanan sorunlardan da faydalanarak Kerkük’te ciddi anlamda rol oynadı. Kerkük’te silahlı grupların eğitimi, maaşlarını vermesi gibi birçok kirli oyunda yer alırken, Bağdat Büyükelçisi Fatih Yıldız ve Hewlêr Konsolosu Hakan Karaçay birçok kez bölgede kriz çıkaran kararlara imza attı. Kurban bayramında Kerkük’te Yıldız, “Kerkük ata toprağımızdır” diyerek, açık bir şekilde Türk devletinin işgalci düşüncesini ortaya koyuyordu.

3-DAİŞ’in yeniden ortaya çıkışı

Aralık 2017 yılında Irak eski Başbakanı Haydar Ebadi, “Irak tamamen DAİŞ’ten temizlendi” açıklaması yaptı. Ancak 2018 yılında birçok bölgede DAİŞ çetelerinin saldırıları oldu. DAİŞ çeteleri 2018 yılında da Irak için büyük bir tehdit oldu. Muqteda El Sadr bir açıklamasında “Musul DAİŞ tehlikesi altındadır” diyerek, DAİŞ’in Irak için tehdit olduğunu bir kez daha ortaya koydu.

Ekonomi, hizmet ve halk eylemleri

1-2018 yılı bütçesi ve Irak ve Kürdistan Bölgesi arasındaki tartışmalar

Irak Parlamentosu’nda 3 Mart’ta 2018 yılı bütçe yasa tasarısını görüştü. Kürdistan Bölgesi için 77.5 milyar dolar olarak belirlenirken, bütçesinden 11 milyar dolar kesintiye uğratılmıştı. Kürdistan Bölgesi için daha önce belirlenen yüzde 17’lik oran yüzde 12.67’ye düşürüldü. Kürdistan Bölgesi bütçesinin düşürülmesinin ardından uzun süren tartışmalar ve anlaşmazlıklar yaşandı. Bütçe konusunda hala anlaşma sağlanmazken, sorunun çözümü 2019’a kaldı.

Kürdistan Bölgesi için ayrılacak bütçenin artırılması durumunda Kerkük petrolünün de Ceyhan Boru Hattı üzerinden Türkiye’ye gönderileceği öngörüldü. Bütçe konusu hala belirsizliğini sürdürürken, Kerkük petrolü konusunda ise anlaşma sağlandı.

2-Doğa ve su sorunu

Dicle suyunun kuruması

Türkiye’nin Ilısu Barajı’nın bentlerini kapatıp, su doldurmaya başlamasıyla birlikte Irak’a akan Dicle Nehri’nin su seviyesi ciddi oranda düştü. Dicle Nehri’nin su seviyesinin azalmasıyla Irak’a akan su havzasında yüzde 50’lik bir azalma yaşandı.

Bağdat ve Musul’un kuzeyinden geçen Dicle Nehri’nin su seviyesinin azalması ve yaşanacak sorunların çözümü için Irak Parlamentosu Başkanı Selim Cuburi, parlamentoyu acil toplantıya çağırmış, sorunun çözümü için adımların atılmasını istemişti.

Irak Çiftçiler Birliği Başkanı Haydar Asaad ise, su krizinin büyümesi halinde ülkenin ortası ve güneyinde 7 milyon kişinin yerinden olabileceğini belirti.

Irak’ın yılda 60 milyar metre küp suya ihtiyacı var. Bu ihtiyaç gelecek 76 milyara metre küpe yükselecektir.

Irak’ta su seviyenin düşmesi, göllerin kuruma durumuna gelmesiyle binlerce balık ve canlı telef oldu.

Sel felaketi

Kasım ve Aralık ayında Irak’ın birçok merkezinde etkili olan yağışlar sele dönüştü. Aşırı yağışların etkili olduğu merkezlerden olan Selahedîn ve Wast’te selden dolayı 20 kişi yaşamını yitirdi.

3-Basra ve Irak’taki eylemler

Basra’da on binlerce kişi günlerce yolsuzluk, işsizlik, hizmetin yapılmaması gerekçeleriyle alanlara çıkarak, hükümeti protesto etti. Temmuz ayında Basra’da başlayan eylemler daha sonra Irak’ın birçok merkezine yayıldı. Basra ve diğer merkezlerdeki olaylarda 22 kişi yaşamını yitirirken, bunlardan 12’si Basra yaşamını yitirdi. 10 kişi ise Dîwaniye, Semawe, Necef ve Musul’da yaşamını yitirdi.

11 Eylül’de Haydar Ebadi, aldığı bir kararla Basra’da yaşanan sorunların çözümü için bir heyet oluşturduğunu açıkladı. Ancak tüm bunlara rağmen hala Basra ve Irak’ın diğer merkezlerinde ciddi sorunların yaşandığı söylemek mümkündür.

Parlamento seçimleri

Irak’ta 12 Mayıs’ta yapılan parlamento seçimlerine katılım oranı yüzde 45’te kalarak, son yılların en düşük katılımlı seçim oldu. Parlamento seçim sonuçları 19 Mayıs’ta açıklandı ancak birçok parti, seçimlere hile karıştırıldığı gerekçesiyle seçim sonuçlarına itiraz etti.

İtirazların büyümesi üzerine parlamento 6 Haziran’da altığı kararla oyların yeniden sayılmasına karar verdi. Tüm tartışmalara rağmen oylar yeniden sayılsa da sonuçlarda hiçbir değişiklik yaşanmadı.

Parlamento seçimlerinde Sairun Koalisyonu başında bulunan Muqteda Sadr 54, Fetih Koalisyonu 47, Nasır Koalisyonu ise 42 parlamenter çıkarırken, Kürt partileri ise 58 parlamenter çıkard. KDP 25, YNK 18, Goran 5, Yeni Nesil 4, Demokrasi ve Adalet Koalisyonu 2, Komela 2, Yekgirtu 2 parlamenter çıkardı.

Hükümetin kurulması

12 Mayıs’ta yapılan parlamento seçimlerinin ardından uzun süren tartışmalardan sonra parlamenterler 3 Eylül’de yemin etti. Parlamenterlerin yemin etmesinin ardından 2 Ekim’de cumhurbaşkanlığı seçimi yapıldı. YNK’den Berhem Salih, KDP’den ise Fuad Hüseyin cumhurbaşkanlığı için yarışırken, parlamentoda yapılan oylamanın ardından Berhem Salih cumhurbaşkanı seçildi.

Berhem Salih’in cumhurbaşkanı seçildiği gün Adıl Abdulmehdi’ye hükümeti kurma görevi verdi. 24 Ekim’de Adıl Abdülmehdi, parlamentoda 22 bakanın ismini açıkladı ancak 14 isim parlamentoda güvenoyu alabildi. 8 bakanlık üzerinde ise uzun süren tartışmalar yaşandı.

18 Aralık’ta parlamentoda yapılan oturumda 3 bakan, 24 Aralık’ta ise 2 bakan güvenoyu alıp, göreve başladı. Ancak hala Savunma, İçişleri, Adalet Bakanı üzerinde yürütülen tartışmalardan dolayı anlaşma sağlanamadı. Irak parlamentosunun bir sonraki oturumu ise 8 Ocak’a ertelendi.

Siyasi durum ve bağımsızlığa saldırı

İran ve ABD’nin Irak üzerindeki siyasi, ekonomik etkisinden dolayı birçok kez açık bir şekilde müdahale edildi. Hükümetin kurulması, bakanlıkların atanması hatta parlamentonun oturumuna kadar dış müdahalelerden dolayı partiler, koalisyonlar arsında ciddi sorunlar yaşandı. İran ve ABD de açık bir şekilde Irak’ın iş içlerine karışarak, sorunların derinleşmesine neden oldu.

13 Aralık’ta Türk devleti Irak’ın kontrolü altında bulunan Mexmur ve Şengal’e yönelik hava saldırısı yaptı. Saldırıda 7 sivil katledildi. Irak’ın kontrolünde bulunan iki bölgeye yönelik yapılan hava saldırısıyla açıktan Irak’ın toprak bütünlüğüne yönelik bir saldırı olarak değerlendirildi. Irak, Türkiye’nin Büyükelçisi Fatih Yıldız’ı Dışişleri Bakanlığı’na çağırıp, nota verse de tepkelerin yetersiz kaldığı belirtildi.

2-Irak ve Kürdistan Bölgesi arasında ilişkiler

Irak ve Kürdistan Bölgesi arasında 2018 yılında görüşmeler olsa da siyasi, ekonomik, toplumsal sorunların çoğu çözülmedi. 20 Ocak’ta Kürdistan Bölgesi Başbakanı Neçirvan Barzani başkanlığında bir heyet Bağdat’a ziyaret etti. Barzani, Bağdat’ta birçok yetkili ve parti temsilcisiyle görüştü.

Kürdistan Bölgesi’nde yapılan referandumun ardından KDP Genel Başkanı Mesud Barzani ilk kez Bağdat’ta giderek, siyasi taraflarla görüşmeler yaptı.

26 Aralık 2018’de Donald Trump’ın sürpriz bir şekilde Irak’ın batısındaki Enbar Vilayeti’nde yer alan Aynü’l Esed Askeri Üssü’nü ziyareti Irak’ta büyük tepkilere neden oldu. Ziyaretin Irak’ın bağımsızlığına saygısızlık olduğu belirtilirken, Tramp’ın resmi olarak kimseye haber vermeden Irak’a gelmesine birçok kesimden tepki geldi.

(eo)