2021 sona ererken; Irak’taki ekonomik, siyasi ve hükümet kurma krizi devam ediyor

Irak’ta 2021’de da siyasi, ekonomik ve hükümet kurma sorunları benzer bir şekilde devam etti. Saddam Hüseyin’in devrilmesinden sonra mevcut sorunlar tekerrür ediyor. Bunun yanı sıra başta işgalci Türk devleti olmak üzere bölge ülkelerin Irak’a müdahaleleri arttı. Bu panoramada son bir yılda Irak’ta meydana gelen siyasi, ekonomik ve siyasi gelişmeleri ele alacağız.

Irak için 2021 ile diğer yıllar arasında önemli bir fark yoktu, Irak’ta hala güvenlik sorunları, Sünniler ve Şiiler arasında siyasi rekabet, ekonomik ve sosyal rekabet devam etti. 2021’de erken Irak seçimleri yapıldı, ancak henüz bir hükümet kurulamadı. Irak’ta erken seçimler, komşu ülkeler ve Irak toplumu için hâlâ önemli bir gündem maddesi olmaya devam ediyor. Bu panoramada güvenlik durumunu, ekonomiyi, Irak ilişkilerini ve Irak seçimlerini değerlendireceğiz.

El-Teyran bölgesindeki patlama

21 Ocak’ta Bağdat’taki El-Rasaf yakınlarındaki pazar tarafında, El-Teyran ve Bab Şerqî bölgelerinde iki büyük patlama meydana geldi. Patlamalarda 148’den fazla kişi hayatını kaybetti ve yaralandı.

Papa’nın ziyareti

Vatikan’dan Papa Francis 7 Mart’ta Irak’ı ziyaret etti. Papa, Irak’ın antik kentlerini ve kiliselerini ziyaret etti. Papa ayrıca Necef’te Şii dini lider Elî Sîstanî ile de bir araya geldi.

Îbn El- Xetîb yangın

24 Nisan’da Bağdat’taki Îbn El- Xetîb ateşe verilmiş ve yangında 82 kişi hayatını kaybetmişti. Olay, Irak’taki en kötü olaylardan biri olarak adlandırıldı.

El-Husên Hastanesinde Yangın

12 Temmuz 2021’de Irak’ın güneyindeki Nasiriye şehrinde 3 oksijen gazı tankının patlaması sonucu El-Hisên hastanesinde yangın çıktı. Sağlık Bakanlığı’na göre 92 kişi hayatını kaybederken, 110 kişi yaralandı.

Dolar kurunda artış

19 Aralık 2020’de Irak Merkez Bankası 145 bin Irak dinarı için 100 ABD doları fiyat belirledi. Karar öncesinde 100 ABD doları 120-121 bin Irak dinarı değerindeydi.

Bağdat Zirvesi

Irak’ın başkenti Bağdat’ta 28 Ağustos’ta Suudi Arabistan, Kuveyt, Türkiye, Ürdün, ABD ve Fransa’dan temsilcilerin katılımıyla “Komşu Ülkeler Zirvesi” düzenlendi. Zirvenin ardından Irak Dışişleri Bakanı Fûad Hisên, düzenlediği basın toplantısında zirve bildirisini okudu.

Toplantının sonunda, “Bağdat İşbirliği Konferansı”na katılan ülkeler, “Irak hükümetinin devlet kurumlarını güçlendirme çabalarını yasal mekanizma çerçevesinde desteklerini” ifade ettiler. Bu doğrultuda, parlamento seçimleri, beklenen oy verme sürecinin şeffaflığını sağlamak için uluslararası gözetim altında yapılacak. Ayrıca katılımcı ülkelerin tüm başkanları, liderleri ve temsilcileri, Irak’a desteklerini ve istikrar için ortak bir bölgesel ve uluslararası çabaya duyulan ihtiyacı ifade ettiler. Irak’ta gerçekleşen bu konferans, Irak’ın dış ilişkilerde dengeli bir politika ve olumlu işbirliği yapılacağına  dair bir işaret olarak görüldü.

Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron tarafından yapılan zirvenin açılış konuşmasında, “Iraklılar her şeyden önce teröre karşı savaştı ve Irak için yeni bir aşama olacak erken seçim için buradayız. Terörle mücadele eden herkes bizim kardeşimizdir ve Fransa’nın teröre karşı tüm koordinasyon alanlarında, ekonomi ve altyapının geliştirilmesinde Irak’ı desteklemeye devam edeceğini vurguluyoruz” ifadeleri yer aldı.

Türk devletinin katliamları

İşgalci Türk devleti, 17 Ağustos’ta Şengal’deki Sikênî Köy Hastanesi’ni dört kez bombaladı. Bombardıman sonucunda 4 sağlık çalışanı ve 4 YBŞ savaşçısı şehit olurken, 4 kişi de yaralandı.

Ekim Seçimleri

10 Ekim’de Irak erken seçimleri yapıldı ve seçim komisyonun aktardığı bilgilere göre katılım yüzde 44 oldu. Seçim komisyonuna göre  22 milyon seçmenin bulunduğu Irak’ta 9,5 milyondan fazla seçmen oy kullandı.

Seçim, Şii din adamı Muqteda El-Sadr liderliğindeki Sadr bloğunun 73 sandalyelik zaferiyle sonuçlandı. Bu arada, Hadî El-Amirî liderliğindeki  El-Fetih koalisyonu ve  İran’a yakın diğer siyasi güçler seçimde yenilgiye uğradı. Ancak bu sonuçlar, başarısız tarafların memnuniyetsizliği ve hile suçlamaları nedeniyle istenildiği gibi gitmeyecek. Ayrıca başarısız tarafların başkent Bağdat’ın merkezindeki Yeşil Bölge yakınlarında gösteriler düzenlemesine müsaade edildi. Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu’nun onayına rağmen herhangi bir hile bulgusu tespit edilmedi  ve Birleşmiş Milletler ve Güvenlik Konseyi seçim süreci ve sonuçların açıklanması konusunda memnun oldu.

Elbette Irak’taki siyasi sistemin üç ana meclisten oluştuğu biliniyor: Şiiler, Sünniler ve Kürtler, her biri seçimleri nasıl ele aldı?

Şiiler

İlk sonuçların açıklanmasının ardından Sadr Hareketi Lideri Muqteda El-Sadr yaptığı ilk konuşmasında Heşda Şebî ve silahlı gruplara yönelik tutumuna, (çoğunlukla) yeni bir hükümet kurma konusundaki görüşlerine ve bu konudaki tutumuna dikkat çekerek, Nuri el-Maliki liderliğindeki “Dewleta Qanûnê Koalisyonu” gibi Şii grupların varlığı, büyükelçiliklerin bombalanması, yabancı diplomatlar vb. gibi sebeplerden ötürü Irak’taki siyasi güçlerin seçim sonuçlarından endişe duyduğunu ifade etti.

Başarısız partiler Irak hükümeti ve Seçim Komisyonu hakkında yalan söylemekte ısrar ettiler ve her Cuma şiddete destek verdi.

Bu arada Irak silahlı grupların liderleri, Başbakan Mustafa el-Kazimi’yi Şii siyasi düzenine karşı bir komploya öncülük etmekle suçladı. Kazimi’nin Bağdat Yeşil Bölge’deki evi daha sonra insansız hava araçlarıyla bombalandı.

Ancak gerilimin belirli bir düzeyde artmasının ardından Sadr Hareketi Lideri, Bağdat’ın merkezindeki ” Îtar el-Tendîqî ” liderleriyle Hadî Amirî’nin evinde bir araya geldi.

Toplantıda, Sadr’in çoğunluk hükümeti kurma kararındaki ısrarı nedeniyle siyasi görüşler üzerinde bir uzlaşıya varılmadı. Aynı zamanda, El-Îtar güçleri, uzlaşılmış bir hükümetin kurulmasına ihtiyaç duyulduğunu ve gözlemcilerine göre rol paylaşımı ve kota konulması sistemine geri dönülmesi gerektiğini düşündüklerini ifade etti.

Şii partilerin yaklaşımı Hadî Amirî’yi 4 Aralık’ta seçim sonuçlarının iptali için Federal Mahkeme’de dava açmaya sevk etti. Amirî, oy verme sürecinde teknik ve hukuki ihlallere ilişkin delil sunduğunu söyledi.

Ancak Irak’taki Federal Yüksek Mahkeme (en yüksek yargı mercii) seçim sonuçlarına itirazı geri çevirdi. Federal Yüksek Mahkemenin kararları kesin ve temyiz edilemezdir. Ancak seçim sonuçlarının iptal edilmesiyle ilgili öncesinde hiçbir dava göz önünde tutulmadı.

“Dewleta Netewî Güçleri” Koalisyonu lideri Ammar el- Hekîm, “istikrarlı ve ihtiyatlı bir denge” üzerine kurulu bir hükümet kurulması çağrısında bulundu. Federal Mahkeme temyizlerinin değerlendirilmesinin herkesin çıkarına olduğu ifade  edildi. Sonuçlara göre, seçimleri el-Sadr’ın bloğu 73 sandalyeyle kazanırken, onu 37 sandalyeyle eski meclis başkanı Mihemed Helbûsî liderliğindeki    “Teqedum” koalisyonu takip etti ve onu da 33 sandalyeyle Maliki liderliğindeki “Dewleta Qanûnê ” izledi. Mesud Barzani liderliğindeki Kürdistan Demokrat Partisi (KDP), 31 sandalye kazandı.

Sünniler

Bu mecliste, en büyük iki sunni bloku, el-Helbûsî liderliğindeki ” Teqedum ” ve Xemîs el-Xencer liderliğindeki “Ezm”, oldu ve meclis başkanlığı için yarışıyorlar. Ancak pozisyonların paylaşılması için birlik olmaya çalışıyorlar.

“Ezm” koalisyonunun (“Ezm” ve diğer Sünni güçler arasında olan) lideri Mişean el-Cibûrî, yeniden Sünni ve Kürt partilerinden oluşan bir koalisyonu dahil etme girişiminde bulunulduğunu söyledi.

“Sünni Evi” içinde devam eden olayların ardından, ” Teqedum ” ve “Ezm” koalisyonu, “ortak bir heyet” ile hükümet kurma görüşmeleri düzenlemeyi kabul etti. Aktif olacak kişileri “sadece katılım değil, işbirliği” ilkesi ile hükümete katılım için aday gösterileceğini vurguladı.

Kürtler

Kürt partilerinin arasındaki siyasi eşitliği, cumhurbaşkanlığı çatışması nedeniyle diğer partilerden daha farklı cereyan ediyor. Ancak iki ana Kürt partisinin Bağdat ile müzakereler konusunda uzlaşmaya varılmasına müsaade edilmedi

Mesud Barzani liderliğindeki KDP, 29 sandalye kazandı. Rakibi Kurdistanî İttifak ise 19 sandalye kazandı.

YNK Eşbaşkanı Bafel Celal Talebanî, KDP başkanını ziyaret etti. Talebanî ve Barzani, Irak hükümetini ele almak ve işbirliği ilkelerini hükümetle bütünleştirmek için ortak bir program geliştirme gereğini vurguladılar.

Ancak YNK bir kez daha Irak cumhurbaşkanlığını devralmakta ısrar etti.

Siyasi kaynaklara göre, her iki taraf da bu konu üzerinde anlaşacak. İki taraf arasındaki anlaşmaya göre Kürdistan Bölgesi başkanlığı Barzani ailesine, Irak başkanlığı ise Talabani ailesine ait olacak.

Kürt muhalefeti ” Nifşê Nû Hareketi” ise seçimlerde 9 sandalyeyle kazandı.

Muhalif Parlamento Bloğu

Siyasi partiler arasında yaşanan bu gelişmeler ve Ekim seçimlerinin sonuçlarının ardından, eylemci Ala el- Rikabî liderliğindeki “Îmtîdad” hareketi, “Bağımsız Halk Bloku”, “Îşraqet Kanûn” ve “Nifşê Nû” hareketi gibi parlamento muhalifine dahil olan  ve diğer partilerden bağımsız olan güçler güçler “Halk İçin İttifak” adı verilen bir blokla Irak sokaklarında sahneye çıkmıştı.

Halk protestolarından çıkan “Îmtîdad” hareketi 9, ” Îşraqet Kanûn ” hareketi ise seçimlerde 6 sandalye kazandı.

“Îmtîdad”, “Nifşê Nû”, “Bağımsız Halk Bloku” ve çok sayıda bağımsızla  yapılan koalisyona ilişkin Îmtîdad” hareketi lideri Nûr Nafeh, bu koalisyonun tanınan siyasi partilere karşı ortaya çıktığını duyurdu. Nafeh, Irak sokaklarının sözcüsü olacağı için koalisyonun 25’ten fazla üyesi olmasının muhtemel olduğunu, bu ittifakın amacının halkın taleplerini karşılamak olduğunu vurguladı.

Irak’ta 2021 yılı, özellikle bir sonraki hükümetin liderliği sorununun çözümü için daha fazla beklentiyle sona eriyor. Gözlemcilere göre cevap bölgesel ve uluslararası gelişmelerle ilgili olacak. Yıl sonuna kadar ABD’nin Irak’taki askeri misyonlarının sona ereceği ve danışma güçlerine devredileceği resmen açıklanacak.