İpek Yolu hayali ve Çin’in Irak’taki güç savaşı

Çin’in dünyayla ve özellikle Ortadoğu’yla savaşı sessiz bir şekilde yürütülüyor. Ancak ardında büyük ve uzun süreli bir etki bırakıyor. Pekin, sadece ekonomik savaşla dünyanın genelinde etki yaratmak istiyor. Irak da Çin’in yeni ipek yolu projesinde yer alan ülkelerden biri. Çin, bu projeyle tüm ülkeleri kendine bağlamak istiyor.

2003 yılından sonra Baas rejiminin devrilmesinin ardından egemen devletlerin her biri Irak ve bölgedeki etkinliğini arttırmak istedi. Çin de sistem değişikliğinin ardından yeni ipek yolu projesiyle bölgedeki ve özellikle Irak’taki hedeflerine ulaşmak istiyor.

Çin için Irak’ın yeri ve önemi

Çin’in Irak’a dönüşü 2007 yılında yani ekonomik olarak Ortadoğu’dan çekildiği bir dönemde gerçekleşti. 2013 yılında tarihi ipek yolunun canlandıran ‘Bir kuşak Bir Yol’ projesi Çin’in başlıca gündemi haline geldi.

78’den fazla ülkeyi kapsayan İpek Yolu projesinin bir parçası olan Irak, Arap (Basra) Körfezi’ni Türkiye’ye ve oradan da Avrupa’ya bağlıyor. Aynı zamanda büyük ticari projeleri gerçekleştirebilmesi için Orta Doğu’daki diğer ülkelerin tümüyle iyi ilişkiler kurmasını sağlıyor.

Çin, aynı hedefle 2021 yılında Irak’ta elektrik santralleri ve petrol rafinerileri inşa projeleri için 10,5 milyar dolar aldı. Irak, Pakistan ve Rusya’dan sonra Çin ile enerji projeleri konusunda ilişkilerinin en güçlü olduğu üçüncü ülke konumundadır.

2019 yılında Adil Ebdulmehdi hükümeti döneminde Irak’ın ‘Bir kuşak Bir Yol’ projesinin parçası olacağı açıklandı. Dönemin başbakanı Adil Ebdulmehdi, kalabalık bir heyetle Çin’i ziyaret ederek hassas bazı konularda anlaşma sağladı.

Çin’in Ortadoğu politikası tüm ülkelerle ilişkileri güçlendirmek üzerine kurulu durumda. Irak ve Ortadoğu’daki amaçlarını amacını gerçekleştirebilmek için barışçıl kalkınma yolunu izliyor. Bu nedenle askeri değil ekonomik ilişkileri güçlendirerek bu amaçlarını yerine getirmeye çalışıyor.

Çin’in Irak petrolünü üretme hedefi

Çin’in Irak petrol üretimi konusundaki ısrarı Batılı şirketlerin Irak petrolünden uzaklaşmasına neden oldu.

Çin’in Irak’ın petrol endüstrisi ve ülkedeki gücünü geliştirme ısrarı, Irak’ı Batılı ve Çinli şirketler arasında denge sağlamaya yöneltti.

Batılı şirketler mali yolsuzluklar nedeniyle Irak’ta proje alma konusunda kararsız kalıyor. Çünkü Çinli veya Doğulu şirketlerinin aksine ülkelerindeki hükümetler, rüşvete karışmaları durumunda haklarında soruşturma başlatıyor ve onları kara listeye alıyor. Bu durum Çin açısından Irak’ın hedeflerinin gerçekleşmesi için kilit bir bölge haline gelmesine neden oldu.

Enerji ve yakıta olan yüksek talep nedeniyle Çin, Irak’taki konumunu güçlendiriyor. 2019’daki ‘projeler karşılığında petrol anlaşmaları’na göre Çin, Irak’ta birçok farklı projeyi hayata geçirmek ve karşılığında petrol almak istiyor.

2021’de Irak’ın petrol ihracatının yüzde 44’ü Çin’e yapıldı. Çin Gümrük Genel İdaresi verilerine göre Irak, Temmuz 2022’de Çin’e en fazla petrol ihraç eden üçüncü ülke oldu. İstatistiklere göre Irak o ayda Çin’e 26 milyon 499 bin varil petrol ihraç etti. Yani Irak, Çin’e günlük 854 bin varil petrol ihraç etti. Ayrıca Çin’in Irak’tan yedi ayda 221 milyon 737 bin varil petrol ithal ettiği de belirtildi.

DAIŞ, Çin için bir fırsat oldu

2017 yılında DAIŞ’in askeri alanda yenilgisiyle Çin için Irak’ta yeni bir fırsat doğdu. Şehirler DAIŞ’ten kurtarıldıktan sonra Çin, yıkılan şehirleri yeniden inşa etmek için Irak’a daha fazla göz dikti.

Müttefik kuvvetler Irak’taki askeri görevlerini tamamladıktan sonra, Irak’taki stratejik ilişkiler için Batılı ülkeler ile İran dostu ülkeler arasında şiddetli bir rekabet yaşandı. Bu arada ABD’nin Irak’taki etkisinin zayıflaması için İran’a yakın Haşdi Şabi silahlı grupları Irak hükümetine, Batılı ve Körfez ülkeleri yerine Pekin ve Doğulu ülkelere öncelik vermesi için baskı yaptı.

Adil Ebdulmehdi’nin Eylül 2019’da 55 kişilik bir heyetle Çin’e yaptığı ziyaret de bu kapsamda gerçekleşti. Irak heyeti Çin’de beş gün kaldı ve heyette tüm kentlerden ve ilgili bakanlıklardan temsilciler yer aldı. Çin ziyareti sırasında sekiz işbirliği anlaşması imzalandı ve Irak, resmi olarak ‘Bir Kuşak Bir Yol’ projesinin kapsamına dahil edildi.

Bu ziyaret, Irak’ın Çin’e 800 bin varil petrol ihraç ettiği ve iki ülke arasındaki yıllık ticaretin 30 milyar dolar olduğu bir dönemde gerçekleşti. O dönemde iki ülke arasında 500 milyar dolar değerinde bir anlaşma müzakere ediliyordu. Bu anlaşmanın içeriğinde Irak’ın Çin’e petrol vermesi ve petrol kuyularındaki üretim karşılığında Çin’in Irak’ın ekonomik altyapısını inşa etmesi vardı. Bu anlaşma siyasi partilerden ve Irak parlamentosunda büyük tepkilere ve tartışmalara yol açtı. Çünkü anlaşmanın kapsamı çok büyüktü, uzun vadeliydi ve Irak’ın geleceğini ilgilendiriyordu. Bu anlaşmadan parlamentonun denetimi ve kararı olmadan söz edilmişti.

Irak hükümetinin Çin projelerine yaklaşımı

Adil Ebdulmehdi’nin kabinesinin çökmesinin ardından da Çin’in Irak’taki projeleri devam etti. Irak Başbakanı Mustafa Kazımi, 15 Aralık 2021 tarihinde kendinden önceki başbakanın anlaşmaları kapsamında Irak genelinde bin okulun inşa edilmesi konusunda Çin’le anlaşma imzaladı. Bin okul iki etapta yapılacak, ilk etapta 679, ikinci etapta ise 321 okul yapılacak.

Irak ve Çin arasındaki ilişkilerin geleceği

Çin’in Irak ekonomisinin sonraki aşamalarında güçlü bir hazırlık yapması bekleniyor. Bunun birkaç nedeni var. En belirgin nedenleri Amerika’nın çekilmesi ve Irak’ın Çinli şirketlere ihtiyaç duyması.

Çin mallarının düşük maliyeti, para biriminin değeri ve Çin’in Irak’ın içişlerine müdahaleden kaçınması, Çin’i Batılı ülkelerden ve ABD’den daha kabul edilebilir kılıyor.