Ömrü mücadeleyle geçen bir Kürt devrimci: Mehmûd Xanê Dizlî
Şêx Mahmud Berzenci ile birlikte İran, Irak ve İngilizlere karşı mücadele eden Mahmud Xanê Dizle, baskı, sürgün ve tutuklamalara karşı hayatını mücadeleye adamaktan geri durmadı.
Aziz Xan Dizli’nin oğlu Mahmud Xanê Dizlî Rojhilat’ın (Doğu Kürdistan) Hawraman’ın Text bölgesinde bulunan Dizle köyünde 1870 yılında dünyaya geldi. Mahmud Xanê Dizle’nin ailesi o dönemler bölgede tanınan ve bilinen bir aileydi. Dizle köyü Rojhilat’ın Hawraman bölgesinde bulunan Sawlawa beldesine bağlı büyük bir köydü. Dizle’de köylüler Kürtçe’nin Hawrami lehçesini konuşuyordu.
SÜRGÜN EDİLDİ, CEZAEVİNDE KALDI
Mahmud Xanê Dizlî’nin Kürdistan’ın özgürleştirmesi için yürütülen mücadelelerde büyük bedeller ödeyen biri olarak biliniyor. Mahmud Xanê Dizle, siyasal duruşundan dolayı birçok kez sürgün ediliyor, cezaevinde kalıyor. Hindistan, İran ve Irak’a sürgün edilen Mahmud Xanê Dizle, uzun yıllar da hapiste kalıyor. İran ve Irak’ın birçok şehrinde zorunlu ikamet etmek zorunda bırakılan Mahmud Xanê Dizle, tüm baskılara rağmen yürüttüğü mücadeleden geri adım atmıyor.
DOSTANE İLİŞKİLERİ VARDI
Mehmûd Xanê Dizlî, dönemin Simkoyê Şikakî, Heme Reşîd Xanê Bane, Şêx Mehmûd, Serdar Reşîdê Erdelan ve Kerîm Begê Fateh Begê Hemewend gibi önemli şahsiyetlerle dostane ilişkiler içinde olan biriydi. Şêx Mahmud Berzencî’nin 1922 yılında danışmanı olan Refiq Hilmi anılarında Mahmud Xanê Dizle’yi “Şêx Mahmud Devrimi’nin Kahramanı” olarak bahsediyor.
HİNDİSTAN’A SÜRGÜN
Refiq Hilmi’nin anlatımlarına göre, Mahmud Xanê Dizlî ile Şêx Mahmud Berzenci arasındaki ilişkiler sıcak ve dostça ilişkilerdi, Şêx Mahmud, Mahmud Xanê Dizlî’ye sonsuz güven duyuyordu. Derbendî Bazîyan yenilgisinden sonra Mahmud Xanê Dizle esir düşüyor ve İngilizler tarafından Hindistan’a sürgüne gönderiliyor. Şêx Mahmud Berzencî’nin istemi üzerine Mahmud Xanê Dizle 19 Mayıs 1919 tarihinde büyük bir askeri güçle Şarbajer’e geliyor ve hemen ardından Süleymaniye’ye askeri olarak hakim olan Guwêj Dağına yerleşiyor. Mahmud Xanê Dizle bu stratejik alana yerleştikten sonra Şêx Mahmud Berzencî’nin talimatı bekledi. Mahmud Xanê Dizle, İngilizlere karşı uzun süre mücadele etti.
DEVRİME YARDIM ETTİ
Mehmûd Xanê Dizlî’ye ilişkin Dr. Rezwan Hêlanpêyî Rojnews’e değerlendirmelerde bulundu. Dr. Rezwan Hêlanpêyî, “Xanê Dizle yaşamında birçok kez işkence, tutuklama ve zorluk gördü. Çünkü Qajar ve Şah Reza Pehlewi ile İngilizlerin yönetimine karşı çıkmıştır. Şêx Mahmud Berzenci’nin devrimine de yardım etti. Mahmud Xanê’nin, Şêx Mahmud’dan daha fazla emek vermemişse, az vermediği kesindir. Şêx Mahmud Berzenci’ye yardım etmek için Güney Kürdistan’a geldi. Ayrıca Şêx Mahmud’un tutuklanıp, Hindistan’a sürgün edilmesinden sonra Şêx Mahmud devriminin tüm görev ve yetkileri Mahmud Xanê’nin kontrolüne geçti. Şêx Mahmud’un ayrılmasından sonra bölgenin lideri olur ve devrim ateşinin sönmesine izin vermiyor” diye belirtti.
ÖMRÜ MÜCADELELERLE GEÇTİ
Mahmud Xanê’nin 8 Kerkük’te hapiste kaldığını dile getiren Dr. Rezwan Hêlanpêyî, Mukerem Talabani’nin anılarında Mahmud Xanê’nin yaşadığı zorluklardan bahsettiğini söyledi. Dr. Rezwan Hêlanpêyî, “Mahmud Xanê siyasi hayatı nedeniyle Hindistan’a sürgün ediliyor ve orada tutuklanıyor. Daha sonra Süleymaniye ve Kerkük’te de tutuklandı. Mahmud Xanê’nin hayatı Güney Kürdistan’da İngilizlere, Qajar ve Şah Reza Pehlewi gibi diktatör ve iktidarlara karşı mücadele etmekle geçti” dedi.
Mahmud Xanê Dizlî 1946 yılında Rojhilat ve Başur sınırları arasında bulunan Merzi’de (Milawxurd) İran devleti tarafından zehirlenerek öldürüldü. Mahmud Xanê Dizle’nin cenazesi Güney Kürdistan’ın Binarê Hawraman’ın Haney Qul köyünde toprağa verildi.