MS 265’e gelindiğinde, bir dinarda yalnızca yüzde 0.5 gümüş kaldığında, Roma İmparatorluğu’nda fiyatlar yüzde 1.000 oranında fırlamıştı.
En parlak döneminde Roma İmparatorluğu, 5 milyon kilometrekarelik bir alanda 130 milyon insan barındırıyordu.
Roma bilinen dünyanın çoğunu fethetmişti. İmparatorluk 80.000 km’lik yolun yanı sıra birçok su kemeri, amfitiyatro ve bugün hala kullanılmakta olan diğer yapıları inşa etti.
Alfabemiz, takvimimiz, dillerimiz, edebiyatımız ve mimarimiz Romalılardan çok şey ödünç alıyor. Roma adaletinin “suçluluğu kanıtlanana kadar masumdur” gibi kavramları bile günümüzde hâlâ ayakta duruyor.
Peki bu kadar güçlü bir imparatorluk nasıl çökebilir?
Roma Ekonomisi
Ticaret, Roma için hayati önem taşıyordu. Sığır eti, mısır, züccaciye, demir, kurşun, deri, mermer, zeytinyağı, parfüm, mor boya, ipek, gümüş, baharat, kereste, kalay ve şarap gibi çok çeşitli malların sınırları içine ithal edilmesini sağlayan ticaretti.
Ticaret, Roma vatandaşları için büyük bir zenginlik yarattı. Ancak, Roma şehrinin kendisinde sadece 1 milyon insan vardı ve imparatorluk büyüdükçe maliyetler artmaya devam etti.
İdari, lojistik ve askeri maliyetler artmaya devam etti ve İmparatorluk bazı şeyleri ödemek için yaratıcı yeni yollar buldu.
Diğer faktörlerin yanı sıra bu, hiperenflasyona, parçalanmış bir ekonomiye, ticaretin yerelleşmesine, ağır vergilere ve Roma’yı felce uğratan bir mali krize yol açtı.
Değer kaybı
İmparatorluğun ilk 220 yılında kullanılan başlıca gümüş sikke denarius idi.
Modern bir nikel ile on sent arasında değişen bu madeni para, vasıflı bir işçi veya zanaatkar için yaklaşık bir günlük ücret değerindeydi. İmparatorluğun ilk günlerinde, bu madeni paralar yüksek saflıktaydı ve yaklaşık 4,5 gram saf gümüş içeriyordu.
Bununla birlikte, sınırlı bir gümüş ve altın arzının imparatorluğa girmesiyle, Roma’nın harcamaları, basılabilecek dinar miktarıyla sınırlıydı.
Bu, imparatorların projelerini finanse etmesini zorlaştırdı. Yeni savaşlar, kaplıcalar, saraylar veya arenalar nasıl ödenecekti?
Romalı yetkililer bunu aşmanın bir yolunu buldular. Madeni paralarının saflığını azaltarak, aynı nominal değere sahip daha fazla “gümüş” madeni para ürettiler. Dolaşımdaki daha fazla madeni para ile hükümet daha fazla harcayabilirdi. Ve böylece, paranın içeriğindeki gümüş miktarı yıllar içinde düştü.
Marcus Aurelius’un zamanında, dinar sadece yaklaşık yüzde 75 gümüştü. Caracalla, farklı bir değer düşürme yöntemi denedi. Yüzde olarak dinarın iki katı değerinde olan “çift dinar”ı tanıttı. Ancak, sadece 1.5 dinar ağırlığındaydı. Gallienus’un zamanında, madeni paralarda ancak yüzde 5 gümüş vardı. Her madeni para, ince bir gümüş kaplamalı bronz bir çekirdekti. Parlaklık, altındaki kalitesizliği ortaya çıkararak hızla yıpranıyordu.
Sonuçları
Değer kaybının gerçek etkilerinin gerçekleşmesi zaman aldı.
Dolaşıma daha düşük kalitede daha fazla madeni para eklemek, refahı artırmaya yardımcı olmadı – sadece mal varlığını insanlardan uzaklaştırdı ve bu, mal ve hizmetler için daha fazla madeni paraya ihtiyaç duyulduğu anlamına geliyordu.
Zaman zaman, imparatorlukta yüksek enflasyon görülüyordu. Örneğin, madeni paraların kalitesi düştükçe askerler çok daha yüksek ücretler talep etti.
“Benden başka kimsenin parası olmasın ki, askerlere bağışlayayım.” Bu sözü, MS 210 civarında askerlerin maaşına yüzde 50 oranında zam yapan Caracalla söyledi.
MS 265’e gelindiğinde, bir dinarda yalnızca yüzde 0.5 gümüş kaldığında, Roma İmparatorluğu’nda fiyatlar yüzde 1.000 oranında fırladı. Sadece barbar tüccarlara altın olarak ödeme yapılacaktı.
Etkileri
Artan lojistik ve idari maliyetler ve düşmanlardan yağmalanacak değerli metal kalmaması nedeniyle Romalılar, İmparatorluğu sürdürmek için halktan giderek daha fazla vergi topladılar.
Hiperenflasyon, yükselen vergiler ve değersiz para, Roma’nın ticaretinin çoğunu dağıtan bir üçlü yarattı. Ekonomi felç oldu.
Üçüncü yüzyılın sonunda, ayakta durabilen küçük ticaretler, anlamlı bir değişim aracı yerine verimsiz takas yöntemleri kullanan çoğunlukla yerel ticaret işlemleriydi.
Çöküş
Üçüncü yüzyılın krizi sırasında (MS 235-284), neredeyse 50’den fazla imparator değişmiş olabilir. Bunların çoğu öldürüldü, suikaste uğradı veya savaşta öldü.
Sürekli iç savaşlar, İmparatorluğun sınırlarının savunmasız olduğu anlamına geliyordu. Ticaret ağları parçalandı ve bu tür faaliyetler çok tehlikeli hale geldi.
Barbar istilaları her yönden geldi. Veba yaygındı.
Ve böylece Batı Roma İmparatorluğu MS 476’da sona erecekti.
Kaynak: Arkeofili, The Business Insider. Visual Capitalist. 21 Şubat 2016.
