İran’da ürün fiyatları arttı ve yurttaşlar ihtiyaçlarını karşılayamıyor

İran’da son bir haftadır un, yağ, yumurta ve tavuk fiyatları gözle görülür bir şekilde arttı. Günlük ihtiyaç ürünlerinin fiyatlarının yükselmesi sebebiyle bazı yurttaşlar bu ihtiyaçları karşılayamaz hale gelirken, karşılayabilenler de daha fazla satın alarak çarşıları ve dükkânları boşalttılar. Bu durum da bu ürünlerin fiyatını daha da arttırdı.

İran’da ekmek ve somun fiyatlarındaki artış nedeniyle birçok il ve ilçede protestolar düzenleniyor. Protestoların yayılmasından endişe edildiği için güvenlik güçleri tüm il ve ilçelere konuşlandırıldı. Protestoların yoğunluğu nedeniyle İran’da halk ayaklanmalarının başlaması bekleniyor.

Parlamento ve İran hükümeti içindeki muhalifler, hükümetin bütçedeki mevcut açığı kapatmak için piyasaya müdahale ettiğini ve ucuz un sağlayan mali yardımı durdurduğunu savundu.

Un, yağ, yumurta ve tavuk fiyatları neden bu kadar yükseldi?

İran sofralarının dört temel gıda maddesi olan un, tavuk, yağ ve yumurtanın fiyatları arttı. Bir ay öncesine göre, bu gıda maddelerinin fiyatı iki katına çıktı.

Örneğin; Bir ay önce 800 gram unun fiyatı 8 bin Tümen iken şimdi 25 bin Tümen. Bir ay önce bir teneke yağ 15 bin Tümen iken şimdi 60 bin Tümen’e ulaştı. Bir yumurtanın fiyatı bin 500 Tümenden 3 bin Tümene yükseldi. Bir kilo tavuk fiyatı ise 30 bin Tümenden 60 bin Tümene çıktı.

İran’ın yıllık buğday ihtiyacı 12 milyon ton. Ancak yerli üretimin olmamasından dolayı bugüne kadar içeriden ve dışarıdan sadece 4 milyon ton buğday ve un karşılanabildi.

İran Öğrenciler Ajansı ISNA, İran’ın yılda 470 milyon dolar değerinde un, yağ ve yumurtadan yapılan bisküvi, tatlı ve nişasta ihraç ettiğini bildirdi. Ajansa göre, İran 2021 yılında un ve buğday ürünü olan toplam 2 milyon 274 bin 872 ton gıda maddesi ihraç etti.

Çoğu hükümet yetkilisi, önümüzdeki kış sonuna kadar fırınlardaki ekmek fiyatlarının artmayacağını söyledi. Ancak hükümet ülke bütçesinden un ve diğer temel ihtiyaçların karşılanması için verdiği 4 bin 200 Tümenlik maddi yardımı kesti. Hükümetin böylece bütçe açığını kapatmak istediği belirtiliyor. Çünkü İran’da şu anda bir dolar yaklaşık 29 bin Tümene ulaştı.

İran Tarım Bakanı Cewad Sadati Nejad’a göre, komşu ülkelerden birinin üç milyon ton una ihtiyacı var ve un ihtiyacını İran’dan kaçak yollarla karşılamaya çalışıyor.

Fiyatların artmasındaki sebeplerden biri de yurttaşlar

Fiyatların artması ile marketlerin bir kısmı boşaldı. Bazı şehirlerde bazı günler satışa sunulmak için yağ bulunamıyor. Bazı depo sahipleri de daha fazla artışı önlemek için kapılarını kapattı. Çünkü birçok insan ihtiyacından fazlasını satın alıyor.

İran’daki fiyat artışlarının Irak ve Kürdistan Bölgesi’ne etkisi

Ekonomi uzmanlarına göre, fiyatları artan bu ürünler ana malzemeler ve birçok yiyecek bu ürünlerle yapılıyor. Bu sebeple bu malzemelerle yapılan yiyeceklerin fiyatlarında da artış yaşanacak. Bu malzemelerin fiyatlarının artması ile iş yerleri de fiyatları arttıracak.

Ekonomi uzmanı Aram Qadir, “Yiyeceklerin fiyatlarındaki artış tüm dünyada görülüyor. Bunun nedeni, dünya ihtiyacının yüzde 12’sini karşılayan Rusya ile Ukrayna arasındaki savaştır. Her iki ülke de savaş nedeniyle gıda maddesi ihraç edemiyor. İran’daki pahalılığın sebebi bununla bağlantılıdır. Bunun dışında, tümen dolar karşısında değer kaybetti ve bu da ülkenin ekonomik krize sürüklenmesine neden oldu” dedi.

Aram Qadir, İran’daki pahalılığın Irak ve Kürdistan Bölgesi üzerindeki etkisi ile ilgili şunları söyledi: “Irak ve Kürdistan Bölgesi piyasalarına büyük bir etkisi yok. Fiyatlar ne kadar artarsa artsın Irak dinarının değeri İran tümeninden daha yüksek, bu nedenle Kürdistan Bölgesi ve Irak pazarlarında herhangi bir pahalılığa sebep olmuyor.”

Aram Qadir’in görüşlerinin aksine akademisyen ve ekonomist Umed Qeredaxi, Kürdistan Bölgesi ile İran arasındaki yıllık 9 milyar dolarlık ticaret yapıldığını ve İran’daki pahalılığın Kürdistan Bölgesi’ne etki edeceğini söyledi.

Umed Qeredaxi, İran’da yaşananların arkasında siyasi sebepler olduğunu belirterek şunları söyledi; “Bu da Amerika ve diğer ülkelerin İran’a uyguladığı ambargodur. Bu ambargo, öncelikle enerji ticaretini ve inşaat malzemeleri ticaretini kapsıyor. Bu malzemelerin İran’a girmesine izin verilmiyor ve İran da bunları satamıyor. Ticaret kısıtlanmıştır. Bu da tümenin değerinin düşmesine neden oluyor.”

Umed Qeredaxi, pahalılığın Kürdistan Bölgesi’ne etkisi ile ilgili olarak ise, “Kürdistan Bölgesi’ni iki açıdan etkileyecektir. Öncelikle, Kürdistan Bölgesi ticaretinin değeri dinar veya dolardan daha düşük olan tümenle yapılması mümkün olacak ve bu da Kürdistan Bölgesi’ne daha fazla İran ürününün girmesine neden olacaktır. Kısa vadede bu durum Kürdistan Bölgesi halkının yararına olacaktır. İlerleyen zamanlarda da İran’da ürünlerin fiyatları artacak ve bu Güney Kürdistan’ı da etkileyecektir” dedi.

Umed Qeredaxi son olarak Kürdistan Bölgesi’nde ekonomik krize karşı herhangi bir hazırlık yapılmadığını veya tedbir alınmadığını belirtti; “Kürdistan Bölgesi’nde bir ekonomik kriz yaşanırsa, zayıf yerli üretim nedeniyle temel ihtiyaçların yüzde 20’sini karşılayamayacaktır. Ancak İran, yerli üretiminin güçlü olmasıyla tanınıyor ve ihtiyaçlarının yüzde 80’ini karşılayabilecek durumdadır.”