Kadınların Bölge’deki karar mekanizmalarına katılımı hangi düzeydedir?

HABER MERKEZİ

Kadınların siyaset de dahil karar mekanizmalarına katılım oranı o ülkenin demokratikleşme düzeyini göstermektedir. Kadınların siyaset başta olmak üzere karar mekanizmalarındaki temsiliyet oranı yükseldikçe o ülkede toplumun tüm kesimlerini kapsayacak daha eşitlikçi, demokratik, paylaşımcı ve doğaya duyarlı bir yaşamın koşulları da gelişecektir. Kurdistan Bölgesi’ndeki kadınların devlet başkanlığından il ve ilçe yönetimlerine kadarki tüm karar mekanizmalarına katılımı yok denecek kadar düşüktür.

Kurdistan Bölgesi Parlamentosu’nun altıncı dönem seçimlerinin bu yıl 20 Ekim’de yapılması bekleniyor. Irak Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonu’na Kurdistan Bölgesi Parlamento seçimlerine katılmak üzere 22 parti, 2 ittifak ve 70’in üzerinde bağımsız aday başvuru yaptı.

Kurdistan Bölgesi yasalarına göre seçimlere katılacak parti ve ittifakların listelerinde %35 kadın kotasını esas alması gerekiyor. Ancak listelerin açıklanması ile birlikte kadınlara bu seçimlerde de yer verilmediği, oranın belirlenen kotanın çok altında olduğu görüldü. Açıklanan 20 liste içinde sadece tek bir listede ilk sıra kadınlara ayrıldı.

Kurdistan Bölgesi’nin 32 yıllık siyasi iktidarı boyunca yapılan tüm seçimlerde kadınların temsiliyet oranı erkeklere oranla hep çok düşük kalmıştır. Yine yasama merkezlerinin, yürütme erkinin ve hatta siyasi partilerin gündeminde, stratejilerinde ve pratik planlamalarında kadın temsiliyetine önem verilmemiş, kadın katılımını artırıcı adımlar da atılmamıştır.

Kurdistan Bölgesi Parlamentosu

Kurdistan Bölgesi Parlamentosu’nun ilk seçimi 1992’de yapıldı. Şubat 2009’da Kurdistan Bölgesi seçim yasası çıkarıldı. Seçim yasasında yapılan bu değişiklikle birlikte daha önce kadın parlamenterler için ayrılan %25’lik kota oranı %33’e çıkarıldı.

Kurdistan Bölgesi Parlamentosu seçimlerinin son sonuçlarına göre 6 ana parti 1 milyon 508 bin 928 oy aldı. Bu oyların 272 bin 892’si kadın adaylar için kullanıldı ve bu da toplam oyların yüzde 15’ine tekabül ediyor. Bu seçimde 100 sandalyenin 32’si kadınlar aldı ve bu da yüzde 32’ye denk geliyor.

Yine maliye, doğal kaynaklar ve savunma gibi komisyon ve kurulların üyeleri arasında kadına çok nadir rastlanıyor. Özellikle bu alanlarda kadınların önerilerine, görüşlerine bilgi ve birikimine önem verilmiyor.

PAY Eğitim ve Kalkınma Örgütü’nün 2023 raporuna göre Bölge Parlamentosu’nun son 5 döneminde erkek üyelerin oranı kadın üyelerin üç katıdır. Yani 549 üyenin 408’i erkek, sadece 141’i kadındır.

Aynı raporda parlamenterlerin cinsiyet açısından yüzdelikleri önceki dönemlere göre karşılaştırıldı. Buna göre, birinci dönemde 99 erkek, 6 kadın, ikinci dönemde 82 erkek ve 29 kadın, üçüncü dönemde 71 erkek ve 40 kadın, dördüncü dönemde 78 erkek ve 33 kadın, beşinci dönemde ise 77 erkek ve 34 kadın parlamenter seçildi. Yani seçilen 549 üyenin 408’i erkek, sadece 141’i kadındır.

Kurdistan Bölgesi hükümeti

Kurdistan Bölgesi yönetiminin başkan ve başkan yardımcıları ile bakanlar kurulunun tamamı erkeklerden oluşmaktadır. Bu alanlardaki kadın temsiliyet oranı sıfırdır. Bu alanlar tamamen kadınlara kapatılarak erkeklerin denetimine alınmıştır. Hükümet kabinesinde kadınlara bakanlık verildi ancak bunlar hiçbir zaman etkili ve önemli bakanlıklar olmadı.

Yine Kurdistan Bölgesi’nde kadınların yerel yönetimlere katılım düzeyi oldukça düşüktür. İl Meclisi Kanunu’na göre kadınların bu mekanizmalarında katılım oranının yüzde 25’ten az olmaması gerekiyor. Ancak, Kurdistan Bölgesi’nde bu oran hiç yakalanmadığı gibi bugüne kadar hiçbir kadın vali atanmadı.

Süleymaniye ve Hewlêr’de yapılan araştırmaya göre, yönetim mekanizmalarında kadınların temsil oranı çok düşüktür ve kent yönetiminin büyük bir çoğunluğu erkeklerin denetimindedir. Buna göre Süleymaniye’de her 100 yöneticinin 75’i, Hewlêr’de ise 100 yöneticinin 87’si erkektir.

Bölge hükümetinin paylaştığı bilançoya göre sağlık ve eğitim alanlarında kadın çalışanların oranı erkeklere göre daha yüksek ancak bu oran yalnızca düşük seviyedeki departmanlarda çalışan kadınlar için geçerli. Bu alanlardaki yönetim mekanizmalarının büyük çoğunluğu erkeklerin denetimindedir.

Yine kadınların Kurdistan Bölgesi Yönetimi’nin Bağdat ve diğer ülkelere yaptığı ziyaretlere ve müzakere heyetlerine katılmalarına; yine yabancı ülkelerin başbakan ve diğer heyetlerinin karşılanmasına izin verilmiyor. Bu heyetlerdeki kadın katılımı nerdeyse yok denecek kadar azdır.

Ayrıca Kurdistan Bölgesi Yönetimi ile merkezi hükümet arasındaki görüşmelere ve toplantılara her parti ve topluluk kendi heyet ve delegasyonu oluşturarak etkili olmaya çalışıyor. Bu heyetlerde kadınların yer almaması, bölgedeki eril zihniyetin ne kadar güçlü olduğunu bir kez daha ortaya koyuyor.

Kurdistan Bölgesi’nde kadınların siyasi partilere katılım oranı yüzde 10 ila 20 arasında değişiyor. Bu oran sadece partilerin alt kademeleri için geçerlidir. Kadınların parti başkanlığına, başkan yardımcılığına, politbüro üyeliğine ve diğer önemli karar mekanizmalarına katılımına imkan verilmiyor.

Bölge’de yapılan parti kongrelerinin sonuçlarına göre bugüne kadar hiçbir kadın siyasi parti başkanı ya da başkan yardımcısı olarak seçilmemiştir. Bu durum kadınların siyasi partilerin karar merkezlerinde erkeklere oranla katılımının yüzde sıfırlarda katıldığını göstermektedir.

Kurdistan Bölgesi’nin 33 yıllık siyasi iktidarı boyunca kadınların karar mekanizmalarına katılımı engellenmiş, siyaset alan kadınlara kapatılarak erkek aklın hüküm sürdürdüğü bir alana dönüştürülmüştür. Erkek aklın etkili olduğu Bölge’de açlık, yoksulluk, savaş, göç, kadına yönelik şiddet ve cinayet vakaları eksik olmamış, Bölge siyasi ve toplumsak krizlerin eksik olmadığı bir bölgeye dönüştürülmüştür.

fm