Diyarbakır’da, Roma döneminde askeri yerleşim olarak kullanılan Zerzevan Kalesi’nde, 1.600 yıllık kemikten bir flüt bulundu.
Diyarbakır-Mardin karayolu üzerinde, ana yolun hemen kenarında yer alan Roma Dönemi askeri yerleşimi olan Zerzevan Kalesi’nde yürütülen 2021 kazı sezonunda, oldukça sıradışı keşifler yapılıyor.
Zerzevan Kalesi’ndeki arkeolojik kazılar 2014 yılında başladı ve halen devam ediyor. 12-15 metre yüksekliğinde ve 1200 metre uzunluğunda sur kalıntısı, 21 metre yüksekliğinde gözetleme ve savunma kulesi, kilise, yönetim binası, konutlar, tahıl ve silah depoları, sığınaklar, kaya mezarları, su kanalları ile 54 su sarnıcı bulunan kalede ayrıca gizemli Roma dini Mithras’a ait bir yeraltı tapınağı ortaya çıkarıldı.
UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi’nde yer alan kalede, ilk defa kemikten yapılmış bir flüt ve bronz anahtarlı yüzük ortaya çıkartıldı. Eserler, Zerzevan Kalesi’ndeki sosyal yaşamı göstermesi açısından önem taşıyor.
İki parça halinde bulunup daha sonra birleştirilen flüt, küçükbaş hayvanın bacak kemiği üzerine yuvarlak delikler açılarak yapılmış. Biri kırık, toplamda altı deliği olan flütün MS 4. ila 5. yüzyıllara ait olduğu düşünülüyor.
Kazı Başkanı Doç. Dr. Aytaç Coşkun, flütün askeri şehir olan Zerzevan’da yaşayan insanların müziğe ilgilerini göstermesi açısından önemli olduğunu belirtiyor.
Söz konusu eserlerin kazılarda çok nadir bulunduğunu ve bölgede ilk defa karşılaştıklarını belirten Coşkun, anahtarlı yüzük hakkında ise şu açıklamaları yapıyor:
“Anahtarlı yüzüğün de kilit içerisine giren dil ve gövde kısmı, el ile tutulan yüzük kısmına geçirilmiş. Dişli ucun bulunduğu gövde yüzük üzerine hareketli olarak eklenmiş. Dairesel formlu halkası açık uçlu ve birer kuş başı ile son buluyor. Çok özel olan eşyaların konulduğu sandığı açmak için kullanılan anahtarlı yüzük, milattan sonra 4-5. yüzyıla tarihleniyor.”
Zerzevan Kalesi
Zerzevan Kalesi, Diyarbakır’ın Çınar ilçesine 13 kilometre uzaklıktaki Demirölçek Mahallesi yakınlarında yer alıyor. Roma İmparatorluğu döneminde askeri üs olarak kullanılan kaledeki kazılar, Dicle Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nden Doç. Dr. Aytaç Coşkun kazı başkanlığında devam ediyor.
Kilit noktada yer alan ve Roma’nın askeri yerleşimi olan Zerzevan Kalesi’ndeki (Samachi) çalışmalar, bölgenin Roma Dönemi’nin aydınlanması açısından oldukça önemli bir rol üstleniyor. Söz konusu kale, yerleşim konumu itibariyle bütün vadiye hakim, antik ticaret yolu ve askeri güzergah üzerinde, geniş bir alanı kontrol altında tutan, stratejik bir Roma sınır garnizonu görevini üstleniyordu ve Romalılar ve Sasaniler arasında büyük mücadelelere sahne oldu.
Kazılarda bugüne kadar, gözetleme-savunma kulesi, surlar, Mithraeum, yeraltı sığınağı, kilise, askeri-sivil konutlar, yeraltı ibadethanesi, sunaklar, kaya mezarları, su kanalları bulundu.
Zerzevan Kalesi’nde son yıllarda oldukça önemli bir keşif yapıldı ve Roma döneminde gizemli bir din olan Mithras dinine ait bir yeraltı tapınağı ortaya çıkarıldı. Mithras gizem dini, Roma’nın egemen olduğu bütün topraklarda özellikle askerler ve tüccarlar arasında oldukça yaygındı. MS 2. ve 3. yüzyılda Roma İmparatorluğu’nda etkili olmuş, MS 4. yüzyılda Hıristiyanlığın yayılmasıyla birlikte ise önemini kaybetmişti.
(rb)
