Siyasi krizin aşılamadığı Irak’ta parlamento feshedilebilir
H. Yekta EREN
Siyasi krizin derinleştiği Irak’ta tüm girişimlere rağmen cumhurbaşkanı seçilemedi. Cumhurbaşkanı seçilmesi için verilen sürenin bugün doluyor olması bir kez daha gözler Irak Yüksek Federal Mahkemesi’ne çevrildi. Sorunları çözemeyen Irak, anayasal krizi dahil birçok sorunun yaşanması muhtemel senaryolarla karşı karşıya.
Irak’ta 10 Ekim 2021’de yapılan parlamento seçimleri üzerinden 6 ay geçmesine rağmen cumhurbaşkanı seçilemedi, hükümet kurulamadı. Ekonomik olarak zor günler yaşayan Irak, büyük bir siyasi krizle de karşı karşıya. İran ve ABD’nin Irak siyasetine doğrudan müdahale ettiği Irak’ta siyasi partiler ve gruplar arasında da yaşanan krizin derinleşmesiyle her geçen gün çözümden uzaklaşılıyor.
CUMHURBAŞKANI SEÇİLEMEDİ
Irak’ta Parlamentosu’nda 9 Ocak’ta yapılan oturumda Sünni tarafların üzerinde uzlaştığı Mihemed Helbusi 2’nci kez Parlamento Başkanlığı’na seçildi. Parlamento başkanı seçildi ama cumhurbaşkanını seçmek öyle kolay olmadı. Parlamentoda 9 Şubat’ta düzenlenen ilk cumhurbaşkanını seçim oturumundan bu yana yeni bir cumhurbaşkanı seçilemedi. Cumhurbaşkanı seçilemediği için de Irak bugün Anayasal bir boşluğa giriyor. Cumhurbaşkanlığı makamı için 40 aday yarışıyor. Bunların başında Kürdistan Yurtseverler Birliği’nin (YNK) adayı ve mevcut Cumhurbaşkanı Berhem Salih ile Kürdistan Demokrat Partisi’nin (KDP) adayı Rêber Ahmed geliyor.
Irak Yüksek Federal Mahkeme, KDP’nin önceki adayı Hoşyar Zebari’nin 2016’da Maliye Bakanlığı yaptığı döneme ait yolsuzluk suçlamalarından henüz beraat etmemesini gerekçe göstererek Zebari’nin adaylığını iptal etti. Irak Parlamentosu da o dönem Zebari’den güvenoyunu geri çekmişti. KDP bunun üzerine Rêber Ahmed’i alternatif aday olarak gösterdi.
TEAMÜLLER VAR AMA YERİNE GETİRİLMİYOR
Irak’ta 2003 sonrası oluşan siyasi teamüllere göre, 3 önemli görev varılan uzlaşma sonucunda paylaşılmış durumda. Cumhurbaşkanlığı, Başbakanlık ve Meclis Başbakanlığı üç bileşen arasında (Şii, Sünni ve Kürt) paylaştırılıyor. Irak Anayasası’nda herhangi bir dayanağı bulunmayan bu geleneğe göre, ülkedeki en üst yürütme organı yani başbakanlık, Irak’ta nüfus açısından en büyük bileşen kabul edilen Şiilere veriliyor. Parlamento Başkanlığı Sünni Araplara, Cumhurbaşkanlığı ise Kürtlere veriliyor.
KDP ANLAŞMAYI BOZUYOR
Kürdistan Bölgesi yönetimi ve Bağdat’ta Kürtlerin payı kabul edilen makamlar iki büyük Kürt parti olan KDP ve YNK arasında paylaştırılıyor. Bu durum KDP ve YNK arasında imzalanan anlaşma ile sabit. Nitekim bu anlaşmaya göre Mesud Barzani liderliğindeki KDP’nin, Kürdistan Bölgesi’nde (Başkanlık ve Başbakanlık) YNK’nin ise Irak Cumhurbaşkanlığı makamını alması öngörülüyor. Irak’ın eski Cumhurbaşkanı ve YNK lideri Celal Talabani’nin 2013’te hayatını kaybetmesinin ardından YNK üyesi Fuad Masum 2014-2018 arasında cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturdu.
KDP 2 DÖNEMDİR ADAY ÇIKARIYOR
KDP ve YNK’nin cumhurbaşkanlığı koltuğu üzerindeki anlaşmazlıkları 2018 seçimlerinin ardından başladı. KDP cumhurbaşkanlığı koltuğunun kendisine verilmesini istedi. Konuyla ilgili bir anlaşmaya varılamaması nedeniyle KDP ve YNK seçimlere kendi adaylarıyla girdi. YNK o dönem mevcut Irak Cumhurbaşkanı Berhem Salih’i aday gösterirken, KDP de mevcut Irak Dışişleri Bakanı Fuad Hüseyin’i aday gösterdi. Berhem Salih seçimi kazanarak, cumhurbaşkanı oldu. 2018’den bu yana geçen 4 yıl içinde KDP ve YNK hem bölgede hem de Bağdat’ta kendi aralarındaki sorunları çözemedi. Bu çözümsüzlük, Sadr Hareketi lideri Muqteda es-Sadr’ın ulusal çoğunluk hükümetinin kurulmasında ısrarcı olması nedeniyle Irak’ta geçtiğimiz son dört seçimden farklı kabul edilen bu seçim döneminde KDP ve YNK arasındaki ilişkilere yansıdı. Nitekim Sadr Parlamento Başkanı Muhammed el-Halbusi liderliğindeki Sünni Egemenlik İttifakı ve Mesud Barzani liderliğindeki KDP’yi kendi safına çekmeyi başardı. Ancak bu üç grubun bir araya gelerek kurduğu Vatanı Kurtarma İttifakı, parlamentodaki çoğunluğu elde etmesine rağmen cumhurbaşkanı seçim oturumunda toplantı yeter sayısının sağlanabilmesi için milletvekillerin üçte ikisinin oturuma katılmasını sağlayamadı.
ÇOĞUNLUK SAĞLANAMADI
Federal Mahkeme yeni cumhurbaşkanı seçilene kadar mevcut Cumhurbaşkanı Berhem Salih’in görevine devam etmesine karar verdi ve parlamentodan, 6 Nisan’a (bugün) kadar kısa süre içinde yeni cumhurbaşkanını seçmesini talep etti. Parlamento cumhurbaşkanını seçebilmek için 3 oturum düzenledi. Fakat Şii Koordinasyon Çerçevesi ile YNK’nin oturumda üçte iki çoğunluğun sağlanmasını engellemesi nedeniyle Vatanı Kurtarma İttifakı cumhurbaşkanı seçim oturumunun düzenlenmesi şartı olan üçte iki çoğunluğu sağlayamadı. Vatanı Kurtarma İttifakı parlamentodaki milletvekillerin üçte birine sahip olmasına rağmen oturumun düzenlenmesi için gereken üçte ikisinin (220 milletvekilin) oturuma katılımını garanti edemedi. Şii Koordinasyon Çerçevesi ve YNK parlamentoda geri kalan milletvekillerinin üçte birine sahip. Koordinasyon Çerçevesi ve KYB, oturumun düzenlenmesini engelledikleri için kamuoyunda ‘engelleyici üçte bir’ ismiyle biliniyor.
IRAK’TA SİYASİ KRİZ KAPIDA
Sadr Hareketi lideri Muqteda es-Sadr, siyasi rakiplerine (Koordinasyon Çerçevesi çatısı altındaki Şii parti ve gruplar) mayıs ayının 9’una kadar hükümet kurma müzakereleri yürütmeleri için 40 gün süre tanıdı. Muqteda es-Sadr ayrıca Sadr Hareketi’nin bu müzakerelerin dışında tutulmasını istedi. Irak Yüksek Yargı Konseyi Başkanı Faik Zeydan’ın ifadesiyle, tüm taraflar yarın anayasal sürenin sona ermesi sorunu ve Anayasa’nın açık ihlali anlamına gelen bu durumun ortaya çıkaracağı sonuçlarla karşı karşıya kalacak. Sadr’ın tanıdığı süre bitmeden önce çeşitli partiler arasında özel görüşmeler başladı. Gözler şu anda Irak Parlamentosu’ndan kısa süre içinde yeni cumhurbaşkanını seçmesini isteyen Yüksek Federal Mahkeme’ye çevrilmiş durumda. Mahkeme’nin tanıdığı ‘kısa süre’ aşılırsa, öncelikli görevi cumhurbaşkanını seçmek olan ve mahkemenin verdiği tüm fırsatlara rağmen bu görevi yerine getiremeyen parlamentonun feshedilmesi de dahil olmak üzere mahkemeden her türlü karar çıkabilir.