Dünya Anadil Günü’nü karşılarken ‘Kürt dili’

Birleşmiş Milletler Eğitim Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO) Genel Kurulu 1999 yılında, 21 Şubat gününü “Dünya Anadil Günü” olarak kabul etti. 2000 yılından beri bu gün “Dünya Anadil Günü” olarak kutlanıyor. 2008 yılını “Uluslararası Diller Yılı” ilan eden UNESCO’nun yayınladığı “Tehlike Altındaki Diller Atlası”na göre, dünyada mevcut 6 bin 700 dil bulunuyor ve 2 bin 400 dil yok olma tehdidi altında.

Dünyada 6 bin 700 dilden sadece 300’ü resmi dil statüsü ve devletlerin koruması altında. Dünyada 1950’li yıllardan bu yana yok olan dillerin sayısı ise 230. Dilbilimcilerin görüşüne göre, 100 binin üstünde konuşucusu olan bütün diller hesaba katıldığında güvende olan ancak 600 dil bulunabileceği doğrultusunda. 6 bin 700 dilden en az yarısı gelecek yüzyılda ortadan kalkmış olacak.

Dünya son üç kuşakta, kısıtlı sayıda konuşulan dillerin son temsilcilerinin ölmesiyle 200 dilini yitirdi. Dilbilimcilere göre, önümüzdeki yüzyıl içinde 3 bin 500 dil unutulma tehlikesi ile karşı karşıya. Binden fazla dil, şu an kritik ya da yok olmak üzere olan diller listesinde yer alıyor. ABD Dilbilim Enstitüsü tarafından yayımlanan rapora göre, dünya üzerinde tek kişinin konuştuğu 51 dil var ve bunların 28’i Avustralya’da. Bunun dışında, 500 kadar dilin yüzün altında, 1500 kadarının binin, 3 bin kadarının 10 binin ve 5 bin kadarının da 100 binin altında konuşanı var. Dünya dillerinin yüzde 96’sı nüfusun yalnızca yüzde 4’ü tarafından konuşulduğuna göre, birçok dil yok olmayla yüz yüze kalmış durumda. Bu nedenle 100 bin kişi tarafından konuşulan bir dilin dahi güvencede olmadığı görülüyor. UNESCO’ya ve dilbilimcilerin çalışmalarına göre, dünyada İngilizce, Fransızca, İspanyolca, Rusça ve Çince gibi baskın dillerin, azınlık dillerini ezdiğini ve Amerika ve Avustralya kıtalarındaki dillerin iz bırakmadan silindiğine dikkat çekiyor. Aborijin dilleri asimilasyon politikaları sonucu yok olurken, son yıllarda alınan tedbirlere rağmen hala büyük risk var.

Çok dilli ülkeler

Dünyada 194 ülkeden, 113 ülkenin birden çok resmi dili var. Çin Halk Cumhuriyeti’nde 51, Hindistan’da 36, Rusya’da 34, Güney Afrika Cumhuriyeti’nde 11, Irak’ta 4, İran’da 8, İtalya’da 11, İngiltere’de 10, ABD’de 8 ve Bolivya’da 37 resmi dil bulunuyor. İspanya’da, Franco diktatörlüğünün ardından hazırlanan 1978 anayasasında, Bask, Katalan, Galiçya ve Endülüs bölgelerindeki azınlıklara kendi dillerinde okullar kurma yetkisi verdi. Bu okullarda ülkenin resmi dili Kastilyan İspanyolca da zorunlu ders olarak görülüyor.

Tek dil politikası sürüyor

Ortadoğu’da yaşayan milyonlarca Kürt halkı olmasına rağmen anadillerini özgürce konuşamıyor. Türkiye, İran, Suriye ve Irak’ta yıllarca tek dil politikalarıyla Kürt halkı asimile edilirken, hala birçok yerde bu politikalar yürütülüyor. Türkiye’de geçmişten günümüze anadilin eğitim dili olması için büyük mücadele verilse de hala faşist Türk devleti tekçi bir anlayışla Kürt dilini yasaklıyor. İran’da da benzer durum yaşanıyor. Suriye’de Rojava Devrimi’nden sonra halklar anadilinde eğitim görmeye başladı. Irak’ta ise Başurê Kürdistan’da Baas rejiminden sonra Kürt dili eğitim dili olarak kullanılmaya başlandı.

Diller yok oluyor

UNESCO’nun 2009’da paylaştığı verilerine göre dünya üzerinde yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan 2 bin 500 dil var. Türkiye’de konuşulan 18 dil de bu listede yer alıyor. İşte 21 Şubat Dünya Anadil Günü’nde hatırlanan o yok olmaya yüz tutmuş dillerden biri: ‘Zazaca’ (dimilkî)

Kürtçe lehçelerinin konuşulduğu yerler:

1 –Kurmancî: Bazîd, Hekarî, Botan, Şemdînan, Behdînan û Rojavayê Kurdistanê.

2 –Soranî : Mukriyan, Soran, Erdelan, Silêmanî û Germiyan.

3 –Lorî: Lorî Resen, Bextiyarî, Mamesenî, Kuhgilû, Lek û Kelhûrî.

4 –Goran: Goranê Resen, Hewreman, Bacelanî û Zaza.

Süleymaniye Üniversitesi Öğretim Görevlisi ve Dilbilimci Dr. Fuad Heme Reşîd,

Süleymaniye Üniversitesi Dilbilimcisi Dr. Hogir Mihemed, Kürdistan’ın dört parçasına yönelik işgal saldırılarında olduğu gibi Kürt halkının diline de devletler aynı şekilde saldırdığını belirtti. Mihemed, “Tarihimizde birçok kez Kürt dilinin gelişmesi için girişimler olmuş, Kürt dilinin lehçelerini standart bir seviyeye getirmek için çalışmalar yapılmış. Ama her defasında saldırıyla, baskıyla karşı karşıya kalındığı için standart bir düzey yakalanamamıştır. Örneğin Goran lehçesini bir standartta kavuşturulmak istendi ancak işgal saldırılarından dolayı çalışmalar duruyor” diye konuştu.

Kürt dilinin korunması, standart bir seviyeye gelmesi konusunda Dr. Hogir Mihemed, “Direniş ruhuyla her şeye yaklaştığımız gibi dile de yaklaşmalıyız. Sorani’nin standart seviyeye getirilmesi için çalışmalar yürütülüyor ama yetersiz kalıyor. Baas rejimine karşı Kürt dilinin eğitim olması için büyük bir direniş ortaya konuldu. Raperinden sonra bakanlıktan Kürtçe’nin diğer lehçelerinin de konuşulması, eğitimin verilmesi istendi. Bütün lehçeler konuşulsa eğitim görülse, dil parçalanmaz, unutulmaz. Ulusal bir dil oluşturulması gerekir ve ona göre hareket edilmesi lazım. O zaman dil daha fazla konuşulur, daha fazla sahip çıkılır” dedi.

https://youtu.be/B3ZFab4qC8M”>