Kürtlerin Dayê Xanim’ı: Mina Qazi

HABER MERKEZİ

Kürt kadınları tarih boyunca topluma öncülük ettikleri gibi edebiyat, kültür, sanat, diplomasi ve daha birçok alanda da rollerini oynayarak erkek egemen zihniyetinin etkili olduğu Ortadoğu coğrafyasında tarihe iz bıraktı.  Kürt kadın mücadelesinin önemli sembol isimlerinden Mina Qazi, Deyfe Xatun, Kürt Amazonu Kara Fatma (Fatma Reş), ilk diplomat Adile Hanım, adına şiirler yazılan Hanzat Hanım, İran Şahı’na karşı orduya öncülük eden kadın Lider Qedem Xer ve Fatma, Zarife, Besê, Perihan, Şemse, Nehrili, Meryem, Fasla bunlardan sadece birkaçı. Bugün yüzbinlerce kadın onların yarattığı miras üzerinden erkek egemen kültüre karşı amansız bir mücadele yürütüyor.

Rojnews olarak bu dosyamızla yaşamı boyunca İran rejimine karşı mücadele eden, yaşadığı her türlü baskı ve işkenceye rağmen boyun eğmeyen, onurlu, her koşulda dik durmayı başaran, ulusal duyguları güçlü Kürt halkının Dayê Xanim’ı (Hanım Ana) Mina Qazi’yi anacağız.

Her ne kadar birçok tarihçi onu Mahabad Cumhuriyeti’nin kurucusu Qazi Muhammed’in eşi olarak yazsa da Mina Qazi, Qazi Muhammed’in yoldaşı olmasının yanı sıra daha o dönemde örgütlü Kürt kadın mücadelesinin ilk adımlarını atan tarihi bir kişiliktir. Kürdistan Kadınlar Birliği’nin kurucusu olan Mina Qazi, mücadeleci kişiliğiyle kendinden sonraki kadınlara örnek bir mücadele biçimi ve mirası bırakmıştır.

Mahabad Cumhuriyeti kurucularından Mina Qazi, 1908 yılında yurtsever bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Annesi Gulendam ve babası Ahmet, onu yurtseverlik bilinciyle yetiştirir. Üzerinde yaşadığı toprakları işgalcilerden kurtarmak için genç yaşta mücadeleye atılır. 19 yaşında Qazi Muhamed ile evlenir. Qazî Muhamed’i bir mücadele yoldaşı olarak görür. Birçok yeni yönteme imza atan Mina ile Qazi Muhammed kendi çağlarının kahramanı olurlar. Mahabad Cumhuriyeti’nin kuruluşunda önemli roller üstlenen Mina Qazi, kadın mücadelesinin gelişmesi için büyük çaba harcar.

Mahabadlı çocukların Dayê Xanim’ı (Hanım Ana)

Mina Qazi, sadece kadın merkezlerinde değil aynı zamanda toplumsal merkezlerde de mücadelesini sürdürür. İsmet, Elif, İffet, Mumir, Fevziye, Suheyla, Pervin ve Meryem adlarında sekiz çocuk dünyaya getiren Mina Qazi, çocuklarını yurtseverlik bilinciyle yetiştirir. Ülke çocuklarını kendi çocukları gibi görür; sevgisini ve ilgisini onlardan esirgemediğinden ona Mahabad’ta Dayê Xanim (Hanım Ana) denir.

Kürdistan Kadın Birliği’nin kurucusu

Mina Qazi, Kürt kadın mücadelesinde bir ilki gerçekleştirerek, 1945 yılında Kürdistan Kadın Birliği’ni kurmuş ve başkanlığını yapmıştır. Derneğin kuruluşundan bir hafta önce Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nin başkanı Qazî Muhammed’in eşi Mine Hanım tarafından önemli bir konferans düzenlenir. Kürt-Sovyet Kültür Merkezi’nde yapılan ve üst düzey yöneticilerin eşlerinin yanı sıra çok sayıda kadın öğretmen ve öğrencinin katıldığı bu konferans, 8 Mart’a denk getirilir. Bu, Kürdistan’daki ilk Kadınlar Günü kutlaması sayılır.

Mina Qazi, Mahabad Kürt Cumhuriyeti’nde önemli görevleri omuzlar. Kadınların da cumhuriyet içerisinde aktifliklerini artırmak için elinden geleni yapar. İran Şahı, cumhuriyeti yıkıp Qazi Muhammed’in idamına karar verdiğinde, Qazi Muhammed, eşi Mina’nın ağladığını görünce kendisine “Niye ağlıyorsun! Kürt kadınına ağlamak yakışmaz” diyerek kendisine güç verir. O da cumhuriyetin yıkılmasından sonra siyaset alanında mücadelesine devam eder. Defalarca tutuklanır., ağır işkencelerden geçirilir ve taviz vermeden büyük bir kararlılıkla mücadele etmeye devam eder. Mina Qazi, eşi Qazi Muhammed gibi konuşmalarında sürekli Kürtlerin birliğine vurgu yapmıştır.

Son nefesine kadara Kürdistan’ın birliği ve özgürlüğü için mücadele etti

Qazi Muhammed’in idamından sonra da Mina Qazi, mücadeleden geri adım atmayarak inandığı davaya sadık kalır. Birçok kez tutuklanır ve işkence görür. 85 yaşında bile tutuklanan ve işkence gören Mina Qazi, her işkenceden sonra mücadeleye daha fazla sarılır ve kararlılığını artırır.

Mina Qazi için özgürlük ve Kürdistan’ın birliği her şeyden önce gelir. Çok sevdiği Mahabad’ta 21 Şubat 1998 yılında hayata gözlerini yuman Mina Qazi, son nefesine kadar Kürdistan davasını bir an bile olsa duraksamadan yürütür. Mücadeleci ve pratik kişiliğiyle diğer kadınlara örnek bir mücadele biçimi ve mirası bırakır.

Süheyla Qazi’nin dilinden annesi Mina Qazi

2010 yılında Amed’te düzenlenen Demokratik Özür Kadın Hareketi Konferansı (DÖKH) düzenlediği Kürt Kadın Konferası’na katılmak için Kuzey Kürdistan’a giden Mina Qazi’nin kızı Süheyla Qazi, Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile kapatılan Dicle Haber Ajansı’na (DİHA) verdiği röportajda annesinden şöyle bahseder: “Annem çok cesaretli bir kadındı. O zaman sadece İran devletinin değil bir çok gücün gözü aile üzerindeydi. Özellikle Amerika, İngiltere ve diğer komşu ülkelerin hesapları vardı. Annemden bizi ülkelerine götürmek için izin istemişler. Yine İngiltere’den de aynı talep gelmiş. Her türlü yardımı yapacaklarını vaat etmişler. Bizi halkımızdan ayırmak istiyorlardı. Elbette başka amaçları da vardır. Ancak annem çocuklarının Kürt halkı arasında büyümesi için buna izin vermemiş. Çünkü annem halka çok bağlıydı. Kürt halkıyla gurur duyuyordu. Bu benim için bir şanstı. Çünkü Kürt çocukları arasında büyüdüm” demişti.

11 Temmuz 1941 yılında Mahabad’da dünyaya gelen Süheyla Qazi, 11 Temmuz 2022 yılında Almanya’nın Bonn kentinde yaşamını yitirdi.

Qazi Muhammed ve Mina Qazi’nin diğer bir kızı olan Efad Qazi ise İsveç’te 1990 yılında eşinin adresine bırakılan bombalı bir koli ile katledildi.

.