لە ڕۆژی جیهانی ئاودا هۆشداری لە وشکبوونی دیجلە و فورات دەدرێت

ناوەندی هەواڵەکان

بەپێی بڕیاری نەتەوە یەکگرتووەکان ئەمڕۆ وەک ڕۆژی جیهانی ئاو و پاراستنی سەرچاوە ئاوییەکان دیاریکراوە، بەڵام لە ڕۆژی جیهانی ئاودا هۆشداری لەسەر وشکبوونی دیجلە و فورات دەدرێت و عێراق ڕووبەڕووی قەیرانی کەش و هەوا و کەمی ئاو بووەتەوە.

لە ٢١ی کانوونی دووەمی ١٩٩٢، کاتێک نەتەوە یەککرتووەکان لە شاری ڕیۆدیجانیرۆی بەڕازیل کۆبوونەوەی تایبەتی لەسەر ژینگە و گەشەپێدانی ئەنجامدا و بڕیاری دا ڕۆژی ٢٢ی ئاداری هەموو ساڵێک وەک ڕۆژی جیهانی ئاو و سەرچاوە ئاوییەکان دیاری بکرێت.

هەموو ساڵێک لەم ڕۆژەدا گرنگی بە گرفتێکی ئاو دەدرێت و چارەسەری دەخرێتەڕوو، بۆ ئەمساڵیش بە ناونیشانی “کرداری ئاو”، هەوڵدەدرێت لەڕێگەی ئاو پەرەپێدانی ژینگەیی، دروستکردنی هاوپەیمانی لەنێوان وڵاتان و خستنەڕووی چارەسەر بۆ گرفتەکانی ئاوی خاوێن گفتوگۆی لەبارەوە بکرێت.

بەپێی زانیارییە بڵاوکراوەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان و ڕێکخراوی تەندورستی جیهانی، ساڵانە یەک ملیۆن و ٤٠٠ هەزار کەس گیانلەدەستدەدەن و ٧٤ ملیۆن کەس تەمەنیان کورت دەبێتەوە بەهۆی ئەو نەخۆشیانەی، کە پەیوەندییان بە پیسبوونی ئاو و نەبوونی ئاوی خاوێن هەیە.

هەروەها ئێستا، لە چوار کەس؛ یەک کەسیان، کە دەکاتە دوو ملیار کەس لە جیهاندا ئاوی شیاو بە خواردنەوە (ئاوی خاوێن، شیرین)یان نییە، نزیکەی نیوەی دانیشتوانی جیهان – ٣.٦ ملیار کەس – سەلامەتی ئاوی پاکوخاوێنییان (ئەو ئاوەی بەکاردێت بۆ پاکردنەوە) نییە.

هەر بەپێی ڕاپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ٢٠٢١دا ٪٤٤ی جیهان ئاوی (ئاوەڕۆی) ماڵان بەشێوەیەکی سەلامەت مامەڵەی لەگەڵ ناکرێت و پاک ناکرێتەوە، لەکاتێکدا بەپێی ڕاپۆرتێکی ڕێکخراوی هاوکاری و گەشەپێدانی ئابووری، پێشبینی دەکرێت تا ساڵی ٢٠٥٠، ڕێژەی پێوستی ئاو ٪٥٥ بەرز ببێتەوە.

قەیرانی ئاو لە عێراق

عێراق ساڵانە پێویستی نزیكەی ٥٠ ملیار مەتر سێجا ئاو هەیە، لەكاتێكدا ئێستا ئاوی بەردەست بەنزیكەی تەنها ١٧ ملیار مەتر سێجایە و ئەمەش كورتهێنانێكی گەورەی ئاوە مرۆیی و ئاژەڵ و سامانی كشتوكاڵ.

شارەزایانی عێراقی هۆکاری کێشەکان و کورتهێنانی بۆ مامەڵەی نایاسی تورکیا دەگێڕنەوە، کە ئاوی کردووەتە چەکێکی فشار و بەردەوام دژی عێراق بەکاریدەهێنێت و ڕێککەوتن و بەڵێننامە نێودەوڵەتییەکان پێشێل دەکات.

ئاشکرایە، کە سیاسەتی ئاوی تورکیا و دروستکردنی بەنداو و پڕۆژە زەبەلاحەکانی لەسەر سەرچاوەی ڕووباری دیجلە و فورات، تەنها به‌هۆی به‌كارهێنانی دوو به‌نداوی پرۆژه‌ی گاپ، دوو ملیار مەتر سێجا ئاو كه‌میكردوه‌، ئه‌مه‌ش بووەته‌ هۆی وشكبوونی شەش هەزار و ٢٥٠ کیلۆمەتر دووجا زه‌وی، ڕووبەرێک بە فراوانی ٣٠٠  هەزار کیلۆمەتر چوارگۆشە به‌ته‌واوی بوونەتە بیابان و هیچ جۆره‌ به‌رهه‌مێكی كشتوكاڵی تێدا ناچێندرێت، ئەمە سەرەڕای وشکبوونی لەوەڕگەی گیانلەبەرە ماڵی و کێوییەکان، بۆیە کەرتی ئاژەڵدارییش بەهۆی گلدانەوەی ئاو لە بەنداوەکانی گاپ، لە عێراق بەرەو لەناو چوون دەچێت.

جێگەى ئاماژەیە، پێشتر زیاب عەون، وەزیری سەرچاوە ئاوییەكانی عێراق ڕایگەیاندبوو، توركیا لە ٧٠٪ پشكی ئاوی عێراقی لە ڕووباری دیجلە و فورات گرتوەتەوە، بە ڕێژەیەكی زۆر كەم ئاو بۆ عێراق بەردەداتەوە، ئەمەش بووەتە هۆی زیادبوونی كاریگەرییەكانی وشكەساڵی لە عێراقدا.

لەبارەی هەمان پرس، ئالینا ڕۆمانۆڤسكی باڵیۆزی ئەمریكا لە عێراق، ئەمڕۆ چوارشەممە، لە ڕۆژی جیهانی ئاو، لەڕێگەی تویتێکەوە داوای هەڵوێستێكی بەپەلە دەکات بۆ پاراستنی ئاوی دیجلە و فورات و سەرجەم سەرچاوەكانی دیكەی ئاوى عێراق چونکە مەترسی وشکبوونیان لەسەرە.

جێی ئاماژە پێکردنە دوێنێ سێشەممە، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق بە سەرۆكایەتی شاندێكی باڵای حكومەت گەیشتە توركیا و لەگەڵ بەرپرسان و سەرۆكی ئەو وڵاتە كۆبوەوە و سەبارەت بە كێشە هاوبەشەكانی نێوانیان گفتوگۆیان كرد، یەکێک لەو پرسانەش قەیرانی ئاو بووە، لە کۆنگرەیەکی ڕۆژنامەوانیی هاوبەشدا لەگەڵ ئەردۆغان، سوودانی ئاماژەی بەوەکرد، کە ڕێککەوتوون بۆ ماوەی مانگێک پشکی ئاوی عێراق زیاد بکرێت.

بەڵام بەپێی ژمارە و ئامارەکان، قەیرانی ئاو لە عێڕاق بە زیادکردنی پشکی ئاو بۆ ماوەی مانگێک وشکبوونی زەوییە کشتووکاڵییەکان و کورتهێنانی ئاوی خاوێن بۆ بەکارهێنان چارەسەر ناکات، دەبێت تورکیا لەڕێگەی یاسا و ڕێککەوتنەوە ناچاربکرێت کە چیتر ئاو وەک چەکێکی سروشتی بۆ فشارکردنە سەر عێراق و بەدیهێنانی مەرامە سیاسییەکانی بەکارنەهێنێت.

ش. ئـ