هۆشداریى و پێشنیارى ئۆجالان بۆ چارەسەرکردنى پرسى کەرکوک

ناوچە دابڕێندراوەکان، نزیکەى ٥١%ى خاکى باشورى کوردستان پێکدەهێنێت، لە سەدەى ڕابردووەوە کێشەى ناوچە دابڕاوەکان و ویلایەتى موسڵ و شارى کەرکوک، پرسێکى گەرمى شەقامى سیاسى ڕۆژهەڵاتى ناوڕاست بووە، لەو ماوەیەشدا، چەندین چارەسەر و نەخشەڕێگا و ڕێککەوتننامە بۆ چارەسەرى ئەو پرسە خراوەتەڕوو ئەنجامداروە، بەڵام هەتاوەکو ئەمڕۆ ئەو پرسە بە ئاڵۆزى ماوەتەوە.

ئەو قسانەى کە عەبدوڵا ئۆجالان، لەبارەى ئەو ناوچانەوە کردوویەتى

لە ڕۆژى ٢٦ ئەیلولى ١٩٩٦ عەبدوڵا ئۆجالان دەڵێت: هێلەکانى ٣٦ و ٣٧ بۆ پارچەکردنى گەلى کوردە، هەروەها دەوڵەتى تورک دەیەوێت بەو هەنگاوە یەکێتى خاکى عێراق پارچە بکات، ئەوە تەنها هێڵێکى پاراستن نییە، بابەتى تورکمانەکانى هێناوەتەوە پێش، لەگەڵ ئەمریکا لە گفتوگۆدان دەیانەوێت هەرێمى تورکمان لە موسڵ و کەرکوک دروستبکەن و بیخەنە ژێر کۆنتڕۆڵى هێزى چەکوشى ناتۆ، لەبەر ئەوە هێڵى پاراستن بەهانەیە، هەروەها بابەتى تورکمانەکان دەکەنە بەهانە بۆ ئەوەى خۆیان بگەیەننە موسڵ و کەرکوک، تورکیا لەناو ئامادەکارییەکى جدیدایە، ئەگەر بابەت پەکەکە بێت، با هێڵى پاراستن لە باکورى کوردستان دروستبکەن، بەڵام نییەتى ئەوان جیاوازە لەبەر ئەوە تورکیا بابەتێکى وەها دەکاتە ڕۆژەف.

ئۆجالان لە ڕۆژى ٢٨ى شوباتى ١٩٩٨ دەڵێت: وا دیارە، کە باشورى کوردستان نابێتە خاوەن ستاتۆیەک، ئەگەر بەڕاستى هێرشى ئەمریکا دروستبێت ئەوە ئامانجى تورکیا ئەوەیە لە موسڵ و کەرکوک و دهۆک، فیدراسیۆنى تورکمان یان نۆکەر دروستبکات، وەک قوبروس و هاتاى، دەیەوێت پاش ماوەیەک موسڵ و کەرکوک و دهۆک بخاتە ناو سنورى خۆى، هەروەها بۆ کوردان دەیەوێت هەرێمى خۆسەر یان هەرێمێکى تەنگ بهێڵنەوە، پەیوەندى ئەوان لەگەڵ بارزانى بۆ ئەو مەبەستەیە، ئەگەر هەیە بیانەوێت هەرێمى سەوزیش بخەنەناو پلانەکانەى خۆیانەوە، پێویستە ئێمە ئەوانە لەبەر چاو بگرین، هیچ گومان لەوەدا نییە ڕژێمى ئێران و عێراق ئەوە پەسەند ناکەن، هەروەها ڕاى گشتى جیهانیش ئەوە پەسەند ناکەن.

لە ١٤ى حوزەیرانى ٢٠٠٠دا ئۆجالان دەڵێت: لەگەڵ دروسبوونى کۆمارى تورکیا بەڵێن درابوو، کە هەموو مافەکانى کورد بدرێت، ئەتاتورک لە چوارچێوەى ستراتیژى نزیک بووەوە، ئەوە هەتاوەکو ساڵى ١٩٢٤ بەردەوام بوو، بەشێکى گەورەى کوردان بەشدارى شەڕى سەربەخۆیى تورکیا بوون، هەتاوەکو هۆزەکەى ئێمەش بەشدار بوون، لێرەدا بابەتى بەریتانیان و نەوتى کەرکوک و موسڵ هەیە، بەریتانیا سەرهەڵدانى شێخ سەعیدى دروستکرد بۆ ئەوەى کورد بخاتە ناو ئاگر، ئەوە بۆ کوردان بووە فەلاکەتێکى گەورە، بارزانى و تاڵەبانى بە هەمان شێوە دروستبوون، هێزەکانى دەروە یارییان بە ناموسى کوردان کرد و ئەوانیان خستە ناو ئاگر، بۆشى باوک و بەریتانیا ئەوەیان بەکورد کرد، بەناوى ئەوەى دەوڵەت دەدەن بە کوردن، بەڵام ئەوانە چیرۆکن، لە ئەنجامدا کورد و کوردستانێک دروستبوو، کە مرۆڤ ناتوانێ تێیدا دەردەکەوێت.

ئۆجالان لە ١١ى تەموزى ٢٠٠١دا لە بارەى هەمان پرسەوە دەڵێت: ئەو یارییە ٢٠٠ ساڵە بەردوامە، ٢٥ ساڵە لەسەر پەکەکە یارى دەکەن، بە کوردان دەڵێت ڕاپەڕن و بە مستەفا کەمالیش دەڵێن لە سێدارەیان بە، کەرکوک و موسڵ-یشیان بە هەمان شێوە بەدەستهێنا، سیاسەتى کەروێشک ڕاکەو تانجى بیگرە بەکار دەهێنن، ئێستاش عێراقیان دەوێت، دەیانەوێت ئێمە بەکار بهێنن، منیش دژى ئەوە بووم.

ئۆجالان لە ٥ کانوونى دووەمی ٢٠٠٥ لەسەر سیاسەتى دەوڵەتە زلهێزەکان و بەکارهێنانى کێشە کورد بۆ بەرژەوەندییەکانى خۆیان دەڵێت: ..بابەتێکى هاوشێوەى وەها لە ساڵى ١٩٤٨ لە فەڵەستین دروستبوو، چۆن ئیسرائیلیان لەگەڵ عەرەب دا بەشەڕ، بەوەش شەڕى عەرەب ئیسرائیلیان هەڵگیرساند، لێرەش هەمان شتیان کرد و شەڕى کورد و تورکیان دروستکرد، ئەمریکا و ئەوروپا هەردوولا بەکار دەهێنێن، من بۆ ئەوەى بەر لەوە بگرم زۆر هەوڵمدا، ئەگەر سەرۆک وەزیریى تورکیا بیر لە خەڵکى خۆى دەکاتەوە با بیر هەنگاو بنێت، بڵند ئەجەوید-یش دەیوت کە من موسڵ دەگرم، کام موسڵ  کام کەرکوک، قودسى نوێ کەرکوک-ە، وەک دەریا خوێن دەڕژێت لە و هەرێمانە، من بەوە ئازار دەچێژم، بەڵام ئێمە ئێستا گەشتوینەتە ئەو خاڵە بە ناچارى.

هەروەها لە ١٩ى کانونى دووەمى ٢٠٠٥ دەڵێت: لە کوردستان شەڕى نوێ دەستپێدەکات، لەبەرامبەر ئێران و تورکیا ڕێککەوتنێکى نوێ دەکرێت، ئەمریکا و بەریتانیا و هێزەکانى ڕۆژئاوا، دەستێوەردان لە نێوان ئێران و تورکیا دەکەن، هەرێمەکانى ڕۆژهەڵاتى ناوڕاست ناتوانن ببنە خاوەنى نەوتى خۆیان و ناتوانن ببنە هێزێکى دیموکرات، نەتەوەپەرستى کورد لە ساڵى ١٨٠٦ دەستى پێکرد و دەیانویست بەسی قۆناغ ببنە دەوڵەت، پێش ٢٠٠ ساڵ لە سلێمانى بە پێشەنگى عەبدورەحمان پاشا، بناغەى نەتەوایەتى کورد دەستى پێکرد، لە ١٩٤٥ خۆى بە ڕێکخستن کرد و پ- د – ک دروست بوو، ئێستاش دەیەوێت ببێتە دەوڵەت، ئەگەر نەتەوەپەرستى کورد پێى خۆى بە سەلامەتى بخاتە سەر زەوى ئەوکاتە کورد دەتوانێت لە ڕۆژهەڵاتى ناوڕاست بەرخۆدانێکى گەورە بکەن، ژمارەى کورد لە ئیسرائیل زیاترە، بەگشتى ٥٠ ملیۆن کورد هەیە، کورد کەسایەتییەکى چیایى هەیە، کاتێک ئەو چیاییە لەگەڵ نەوتى کەرکوک بوو بە یەک ئەوکاتە ئیش تەواو دەبێت و خامێکى ئامادە بۆ شەڕ دەردەکەوێت و شەڕێکى دژوار دروست دەبێت و ڕۆژهەڵاتى ناوڕاست دەبێتە دەریاى خوێن، دەتوانن هەتاوەکو ٥٠ ساڵ شەڕ بکەن، بەڵام ئەو هیچ سود بە خەڵکى هەرێمەکە ناگەیەنێت، گەلى عەرەب و گەلى کورد ئازار دەچێژن، هێزەکانى دەروەش ئەوە بەکار دەهێنن.

پێشنیارى ئۆجالان بۆ چارەسەرى دۆخى کەرکوک و ناوچە دابڕێندراوەکان

هێزەکانى دەروە دوو ڕێگایان خستووەتە بەردەم مستەفا کەمال، پێیان وتووە تۆ یان کۆمارى تورکیا هەڵبژێرە یان کەرکوک و موسڵ، ئەگەر مستەفا کەمال، هەردوو ڕێگەکەى هەڵبژاردایە وەک ئەوە وابوو شەڕى هەموو جیهانى بکردایە، لەبەر ئەوە ئەوەى نەکرد، لەو ڕۆژەوە ئەو کێشەى، کە دروستبوو هەتاوەکو ئێستا بۆ کوردان بووەبە نەهامەتى و ڕووبەڕووى قڕکردن و لەناوبردن بووەوە، تراژیدیاى کوردان ئەوەیە موستەفا کەمال، بۆ ئەوەى کۆمار بپارێزێت موسڵ و کەرکوکى دا بە ئینگلیز، ئەوەش واتاى ئەوەیە کە کورد لەناوببرێت، کۆمارى تورکیا کە وەک نمونەى ئیسرائیلە، بەریتانیاش بۆ ئەوەى سەردەستى خۆى بپارێزێت بۆ خۆیان قوربانییەکیان کرد ئەویش کورد بوو، لەوەش گرنگتر لەساڵى ١٩٢٥ تراژیدیاى کورد دەستى پێکردو هەتاوەکو ئێستا بەردەوامە، بە کورتى سیاسەتێکى وایان پەیڕەو کرد، کەرکوک و موسڵ بدە بە ئێمە و کوردى سنورى خۆت لەناو بەرە

دورستکردنى بەڕێویەرى کوردى هەرێمى کوردستان، شتێکى باشە و دەبوو بکرایە، بەڵام پێویست بوو مناقەشە لەسەر دیموکرات بوونى بکرایە، پێویستبوو پەیوەندى ئەو هەرێمە لەگەڵ تورکیا لەسەر بەرژەوەندى هەموو کورد بوایە، لەم پرسەدا پرسى کەرکوک گرنگ بوو، تورکیا ناتوانێت بەزۆر پەکەکە و کەجەکە، لە هەرێمەکە لەناو ببات، بەڵام دەزانن پەکەکە وەک بەرژەوەندى ئەوان نییە، لەبەر ئەوە ئەگەر هەیە لە نێوان هەموو ئەو هێزانەدا لەبەرامبەر پەکەکە بەرەیەک دروستبکرێت، لە باشورى کوردستان خەباتى یەکێتى نەتەوەیى و کۆمەڵگاى دیموکرات، لەبەر ئاستەنگى یاسایى بەڕێوبەرى کورد پێش نەکەوت، لەبەر ئەوە پێویستە لەبەرامبەرى زیهنییەتى نەتەوە دەوڵەت زهنییەتى نەتەوەى دیموکرات و خۆسەرى دیموکرات پێش بکەوێت و کۆنگرەى نەتەوەیى دیموکرات بێتە پێشەوە، کورد دەتوانن بە کۆنگرەى دیموکراتى نەتەوەى پەیوەندى خۆیان دروستبکەن، دەتوانن هێزى سەربازى خۆیان دروست بکەن، یەکینەى پاراستنى جەوهەرى دروستبکەن، هەروەها کورد دەتوانن پەیوەندى ناوخۆ و دەرەوەیان بکەن بەیەک و هاوسەنگى دروستبکەن، بەو شێوەیە لەناو کورداندا هەم ئاشتى ناوخۆى دروست دەبێت و هەمیش دیموکراتى دروست دەبێت، دەتوانن هەم لەگەڵ دراوسێکانى خۆیان و هەم لەگەڵ دەرەوەدا پەیوەندى دیمورکراتى هاوبەش دروستبکەن.

ئەم پێشنیارەى ئۆجالان بۆ پرسى کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکانى باشورى کوردستان، لەلایەن هاوڵاتیان و ڕۆشنیبرانى شارى کەرکوکەوە بە پێشنیارێکى پەسەند دەزاندرێت.

لەتیف فاتیح فەرەج، ڕۆژنامەنووس و نووسەر-ى شارى کەرکوک، لە لێدوانێکیدا بۆ ڕۆژنیوز دەڵێت، کە خۆبەڕێوبەرى دیموکراتى چارەسەرە بۆ کێشەى کەرکوک و ناوچە دابڕاوەکان، لەبەر ئەوەى پێویستە خەڵکى کەرکوک و ئەو ناوچانە خۆیان خۆیان بەڕێوە بەرن، دەشڵێت: کورد و تورکمان و عەرەب هیچیان ناتوانن یەکتر بسڕنەوە لەو ناوچانە، وە هیچیشیان ناتوانن بەبێ یەک ئەو ناوچانە بەڕێوەببەن، ئەو سیستمە بایەخ بە ئازادیی تاک و بە لەسەرپێ وەستانی هاوڵاتی و بایەخدان بەوەی کە هاوڵاتی خۆی بە خاوەن شوێنەکە و شوناسەکە بزانێت، دەدات.

هەروەها شوان داودى، پەرلەمانتارى پێشووى ئەنجومەنى نوێەرانى عێراق، پێى وایە، کە کێشەکانى کەرکوک، کێشەى دەروەى کەرکوک-ن، هەمیشە هێزە هەرێمیەکان کێشەکانیان دەهێننە کەرکوک، بۆیە پێویستە خەڵکى کەرکوک خۆى خۆى بەڕیوە ببات، خۆى  کێشەکانى خۆى چارەسەر بکات.

https://youtu.be/U5mhgBHbpp0?=